Rośliny znane jako konopie medyczne to przedstawiciele Cannabis sativa L., które są podzielone na kilka odmian. Różnice morfologiczne oraz odmienne środowiska naturalnego występowania to jedne z charakterystycznych cech podgatunków. Z perspektywy medycznej różna zawartość substancji aktywnych farmakologicznie determinuje ich specyficzne zastosowania w leczeniu różnych dolegliwości. Wciąż odkrywamy nowe aspekty terapeutycznego wykorzystania konopi.
Związki w grupie konopii leczniczych
Wśród niemal 600 związków wyodrębnionych z rośliny Cannabis sativa szczególną uwagę przykuwają fitokannabinoidy, których do tej pory zidentyfikowano ponad 100. Dwa najbardziej znaczące fitokannabinoidy to THC i kannabidiol (CBD). THC odpowiada za szereg efektów – m.in. łagodzenie bólu, działanie przeciwskurczowe, hamowanie nudności i wymiotów wywołanych chemioterapią, pobudzenie apetytu, redukcja motoryki jelit oraz wywoływanie euforii, lęku lub odurzenia, co jest związane z jego psychoaktywnością. Natomiast CBD wykazuje działanie przeciwbólowe, przeciwzapalne, przeciwdrgawkowe, przeciwwymiotne oraz przeciwpsychotyczne, co pozwala na zmniejszenie niepożądanych psychoaktywnych efektów THC. W każdym przypadku konieczna jest recepta na medyczną marihuanę od lekarza specjalisty.
Świeże części rośliny zawierają THC i CBD w postaci ich kwasowych, farmakologicznie nieaktywnych prekursorów – THCA i CBDA. Aktywne związki powstają w wyniku dekarboksylacji, która zachodzi w trakcie dojrzewania rośliny, suszenia surowca oraz podczas waporyzacji czy palenia. Badania nad syntetycznymi kannabinoidami oraz izolacją czystych związków z konopi prowadzone są od wielu lat. Wśród syntetycznych kannabinoidów na uwagę zasługują dronabinol i nabilon, zarejestrowane jako leki. Inne związki są w fazie badań klinicznych, niektóre zostały odrzucone, a jeszcze inne są nielegalnie używane jako tzw. dopalacze.
Jak konopie lecznicze są podawane pacjentom?
Metoda aplikacji konopi medycznych ma bezpośredni wpływ na szybkość i czas trwania ich działania. Inhalacja, jako forma przyjmowania, pozwala na szybkie odczuwanie efektów, które mogą pojawiać się już po kilku minutach i utrzymywać się do czterech godzin. Taka forma aplikacji ułatwia pacjentom dostosowanie dawki do indywidualnych potrzeb. Natomiast przyjmowanie konopi drogą doustną wiąże się z wolniejszym początkiem działania, które może nastąpić nawet po 90 minutach, a także z efektem pierwszego przejścia, związanego z metabolizmem w wątrobie.
Waporyzacja, metoda wziewna, wymaga użycia specjalistycznych urządzeń, czyli waporyzatorów. Proces ten polega na podgrzewaniu materiału roślinnego do temperatury pozwalającej na uwolnienie aktywnych składników bez ich spalania. Temperatury wrzenia głównych kannabinoidów, THC i CBD, mieszczą się odpowiednio w przedziałach 155–157°C oraz 160–180°C. Waporyzacja jest uznawana za bardziej efektywną i bezpieczną w porównaniu do palenia, ponieważ nie generuje wielu toksycznych produktów, takich jak substancje smoliste czy węglowodory aromatyczne. To również metoda ekonomiczna, ponieważ pozwala na lepsze wykorzystanie surowca, co przekłada się na jego mniejsze zużycie. Zaleca się korzystanie z wysokiej jakości waporyzatorów.
W Polsce, przez długi czas jedyną legalną formą stosowania konopi medycznych były importowane preparaty. Sytuacja zmieniła się w październiku 2018 roku, kiedy to Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych dopuścił do obrotu jako surowiec farmaceutyczny ziele konopi o określonej zawartości THC i CBD. Rejestracja ta była wynikiem zmian w ustawie o przeciwdziałaniu narkomanii.
Opieka farmaceuty nad pacjentem
Opieka nad pacjentami korzystającymi z konopi indyjskich wymaga szczególnej uwagi ze strony farmaceutów, zwłaszcza w Polsce, gdzie stosowanie Cannabis sativa jest stosunkowo nowe i brakuje szeroko dostępnej, rzetelnej wiedzy na ten temat. W związku z tym, że konopie zostały zarejestrowane jako surowiec farmaceutyczny bez dołączonej ulotki informacyjnej, rola farmaceuty w edukowaniu pacjentów jest nieoceniona. Szczególnie istotne jest to dla osób rozpoczynających terapię, ponieważ dawkowanie suszu konopnego jest procesem wysoce indywidualnym. Pacjenci często sami dostosowują dawkę, co wymaga od nich prowadzenia szczegółowych notatek po każdym użyciu preparatu. Takie zapiski powinny zawierać datę, godzinę, liczbę wykonanych wdechów, wpływ na objawy oraz ewentualne działania niepożądane. Takie informacje są niezbędne dla lekarza do oceny skuteczności terapii.
Zaleca się, aby pierwsze użycie suszu odbyło się wieczorem i w obecności osoby bliskiej, co zwiększa bezpieczeństwo pacjenta i umożliwia szybką pomoc w przypadku wystąpienia niepożądanych reakcji, takich jak tachykardia czy spadek ciśnienia. Do innych działań niepożądanych należą senność, zmęczenie, zawroty głowy, suchość w ustach, niepokój, mdłości oraz wpływ na funkcje poznawcze. Proces samoregulacji dawki powinien opierać się na zasadzie stopniowego zwiększania ilości – pacjent rozpoczyna od jednej inhalacji i w razie potrzeby, po 4-6 godzinach, może przyjąć kolejną. Dawka jest zwiększana do momentu osiągnięcia pożądanej poprawy lub pojawienia się działań niepożądanych.
Należy również zwrócić uwagę na fakt, że główne składniki konopi, THC i CBD, są metabolizowane przez enzymy cytochromu P-450, co może prowadzić do interakcji z innymi lekami. Interakcje te mogą wystąpić przede wszystkim przy dawkach przekraczających zalecane maksimum. Większość dostępnych danych dotyczy gotowych preparatów, a informacje o interakcjach suszu konopnego używanego w waporyzacji są nadal ograniczone.
Pacjenci powinni być również poinformowani o odpowiednim przechowywaniu konopi medycznych – w chłodnym, ciemnym miejscu i w szczelnych opakowaniach, aby zapobiec utracie substancji aktywnych i rozwojowi mikroorganizmów. Istotne jest także przekazanie wiedzy na temat korzystania z waporyzatora, wyboru odpowiedniego urządzenia oraz metod jego konserwacji.
Bibliografia:
- Natalia Piekuś-Słomka: Konopie medyczne – kompendium wiedzy farmaceuty, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, 2020
- Kazula A.: Zastosowanie naturalnych kannabinoidów i endokannabinoidów w terapii, Postępy Farmakoterapii, 2009
Artykuł sponsorowany
