Badanie prospektywne odnosi się do przyszłych działań i tym samym pozwala na planowanie szczegółów badania, takich jak choćby zakres zbieranych danych czy czas obserwacji pacjentów. Nie należy mylić badania prospektywnego z retrospektywnym, odnoszącym się do istniejących już dokumentacji medycznych. Oba rodzaje badań mają duże znaczenie w procesach badawczych z zakresu medycyny i farmacji.
Badanie prospektywne – na czym polega?
To model badania, w którym oceniane punkty końcowe (efekty zdrowotne) pojawiają się w obserwowanej próbie w przyszłości w stosunku do początku obserwacji. Grupa uczestników jest więc rekrutowana, a następnie obserwowana zgodnie z kryteriami opisanymi w protokole. Przykładem badania prospektywnego jest badanie kohortowe, odnoszące się do wydarzenia mającego miejsce w bliskiej przeszłości. Można dzięki temu:
- wcześniej określić zakres badania;
- wskazać przedział czasowy, w którym będzie ono realizowane;
- wskazać działania niepożądane leku poddanego badaniu na podstawie aktualnych danych.
Badania prospektywne zaliczamy do badań obserwacyjnych, a ich ogromnymi zaletami są:
- możliwość prowadzenia badań nawet w dużych grupach;
- obniżenie kosztów realizacji procesu badawczego;
- możliwość wydobycia dodatkowych informacji z istniejących już, pozyskanych danych;
- łatwość i prostota prowadzenia takich badań.
Badanie prospektywne mogą przybrać różną postać, w zależności od potrzeb wynikających z danego celu. Przykładem jest choćby podział na badania otwarte, zamknięte oraz ustalone. Uczestnictwo w ustalonych i zamkniętych kohortach definiuje się przez zdarzenie lub stan trwale związany z daną osobą, np. płeć, data urodzenia, odbycie służby wojskowej, przebycie określonej choroby itd.
Badania prospektywne a retrospektywne
Badanie retrospektywne, w przeciwieństwie do badania prospektywnego, odnosi się do istniejącej już dokumentacji medycznej. Opiera się więc w dużej mierze na analizie pozyskanych danych. Badanie to realizuje się w odpowiedzi na wydarzenie, które zdarzyło się w przeszłości pacjenta. Celem jest ocena wpływu wydarzenia z przeszłości na aktualny stan pacjenta. Dzięki temu możemy między innymi sprawdzić wpływ określonego czynnika na rozwój konkretnej choroby. Badanie to całkowicie opiera się na zgromadzonych danych, w związku z czym eliminuje konieczność współpracy między pacjentami a badaczami.
Przykład badania prospektywnego
Badaniu prospektywnemu można poddać choćby kierowców ciężarówek w średnim wieku palących papierosy. Założeniem jest udowodnienie, że za 20 lat zachorowalność na raka płuc będzie znacznie większa u osób palących nałogowo w porównaniu do osób palących sporadycznie. Innym przykładem jest ocena suplementacji kwasu foliowego przez kobiety ciężarne w przedziale wiekowym 25-28 lat. Dąży się do udowodnienia, że stan zdrowia dziecka po X latach będzie gorszy w przypadku kobiet rezygnujących z suplementacji w porównaniu do kobiet regularnie suplementujących kwas foliowy przez cały okres ciąży.
Co to jest pamięć prospektywna?
Jednocześnie nie należy mylić badań prospektywnych z pamięcią prospektywną. Choć w obu pojęciach pojawia się takie samo słowo, nie są one spokrewnione. Badanie prospektywne nie ma nic wspólnego z pamięcią. Pamięć prospektywna odnosi się do czynności związanych z zamiarami, a więc takich, które planujemy w przyszłości. Przykładem jest choćby pamięć o ważnym spotkaniu jutro rano, pamięć o zadzwonieniu do znajomego wieczorem o 19:00 bądź pamięć o kupieniu mleka podczas wizyty w sklepie. Pamięć prospektywną można badać za pomocą badań prospektywnych, jednak wykorzystując je można badać także każdą dowolną, inną rzecz.
Bibliografia
- Frątczak E,. Diagnoza późnej dzietności w Polsce, Wydawnictwo SGH, Warszawa 2018.
- Wiłkość M., Izdebski P., Zając-Lamparska L. Pamięć prospektywna, pojęcia, metody badania, podłoże neuroanatomiczne oraz jej deficyty w chorobach psychicznych. Psychiatria Polska, 2/2013.
- Niedźwieńska A., Wójcik M., Bąbel P., Barnaś P. Rola trybu życia i typu zadania prospektywnego w realizacji indywidualnych zamiarów, Polskie Forum Psychologiczne, 4/2017.
- Albiński R., Pamiętanie o zamierzonych działaniach. Przegląd badań nad pamięcią prospektywną, Psychologia. Jakość życia, 2/2009.
