Fluoroza zębów to rozlane zmętnienie szkliwa pochodzenia układowego. Rozwija się w efekcie nadmiernej podaży fluoru w okresie formowania szkliwa.
Właściwości fluoru
Ze względu na swoją wysoką aktywność chemiczną omawiany pierwiastek nie występuje w przyrodzie w stanie wolnym. Tworzy jednak liczne związki z innymi pierwiastkami. Fluor wykazuje specyficzne powinowactwo do hydroksyapatytu tkanki kostnej. Oddziałuje na tkanki kostne i enzymy biorące udział w procesach kostnienia, a także stymuluje funkcjonowanie osteoblastów, jednocześnie hamując aktywność osteoklastów. Preparaty z fluorem są popularne w stomatologii, ponieważ dowiedziono przeciwpróchnicze działanie jonów tego pierwiastka. Kryształy hydroksyapatytu stanowiące podstawowy składnik zębiny i szkliwa posiadają zdolność wymiany jonu hydroksylowego na jony fluoru. W efekcie ma miejsce hamowanie demineralizacji oraz zwiększenie mineralizacji tkanki zębów. Dodatkowo fluorki ograniczają wzrost bakterii odpowiedzialnych za próchnicę. Uważa się, że działanie przeciwpróchnicze uzyskuje się przy 1 mg fluoru na 1 l.
Nadmierna ilość fluoru stanowi przyczynę zaburzenia równowagi między tworzeniem a niszczeniem kości, z przewagą tworzenia osteoidu z opóźnioną mineralizacją.
Fluor w organizmie
W organizmie człowieka znajduje się około 3 mg fluoru na 1 kg masy ciała. Zapotrzebowanie na ten pierwiastek osobniczo się zmienia i zależy przede wszystkim od wieku, płci oraz masy ciała. U dzieci aż około 80% fluoru jest zużywana na potrzeby rosnących kości i zębów, zaś u osób młodych i w średnim wieku organizm zużywa 50% fluoru do przebudowy kości. Dawka toksyczna dla człowieka wynosi ponad 20 mg fluoru na dobę.
Jak wygląda fluoroza zębów?
Toksyczność omawianego pierwiastka zależy od jego dawki oraz czasu ekspozycji. Nadmiar fluoru w diecie, nadmierne stosowanie past z fluorem czy przewlekła ekspozycja na zanieczyszczenia środowiska związkami fluoru przyczynia się do rozwoju fluorozy zębów.
Pierwszym etapem schorzenia jest pojawienie się na powierzchni zębów białych plamek. Po pewnym czasie szkliwo ciemnieje i pęka, ponieważ tkanka staje się zbyt krucha. Zmętnienia na powierzchni zębów mogą przybrać różną postać – od białych smug, do ciemnych i rozległych plam. Fluoroza manifestuje się jako podpowierzchniowa hipomineralizacja, która następnie rozszerza się w stronę zębiny.
Objawy są bardziej nasilone w zębach, w których proces mineralizacji przypada na późniejszy okres życia. W związku z tym fluoroza dotyczy znacznie częściej zębów stałych niż mlecznych. W uzębieniu stałym zmiany najczęściej występują na zębach przedtrzonowych, następnie na drugich trzonowych oraz na zębach siecznych górnych. Rzadko objawy stwierdza się na powierzchni pierwszych zębów trzonowych oraz dolnych siekaczach.
Zaawansowanie schorzenia ocenia się skalą 6 stopniową od 0 do 5, przy czym 0 określa szkliwo prawidłowe, zaś 5 określa fluorozę ciężką.
Fluoroza zębów – przyczyny
Według źródeł, czynnikami przyczyniającymi się do rozwoju fluorozy są:
- stała i długotrwała ekspozycja na fluorki;
- spożywanie zbyt dużych stężeń fluorków wraz z wodą czy pożywieniem – tym samym złe nawyki żywieniowe;
- nieprawidłowe stężenie niektórych pierwiastków w organizmie.
Dodatkowo stwierdzono, że 90% potwierdzonych przypadków fluorozy przypada na osoby spożywające duże ilości alkoholu. Do czynników ryzyka zalicza się również palenie papierosów, spożywanie dużej ilości orzechów oraz owoców cytrusowych.
Czy fluor w stomatologii jest zatem bezpieczny?
Wiele osób może się zastanawiać, dlaczego skoro fluor wykazuje toksyczne działanie wciąż stosowany jest w pastach do zębów i dlaczego w dalszym ciągu dużą popularnością cieszą się zabiegi fluoryzacji?
Odpowiedź jest bardzo prosta. Otóż podczas szczotkowania zębów czy fluoryzacji pasta lub preparaty z fluorem są wypluwanie, a nie połykane. Oczywiście pewne ilości przypadkowo spożytego fluoru pod postacią tych preparatów na pewno nie zaszkodzą, jednak w dalszym ciągu znaczna ich ilość zostaje wypluta. Nie dojdzie zatem do nadmiaru fluoru w organizmie. Preparaty z fluorem działają powierzchownie, chroniąc zęby przed próchnicą.
Zobacz również: Fluor – czy szkodzi naszemu zdrowiu?
Bibliografia
- Olczak-Kowalczyk D., Turska-Szybska A., Gozdowski D., Kaczmarek U., Defekty rozwojowe szkliwa u młodzieży w wieku 18 lat w Polsce: rozpowszechnienie i wybrane czynniki socjodemograficzne. Badanie przekrojowe, Nowa Stomatologia, 2/2018.
- Palczewska-Komsa M., Kalisińska E., Szmidt M., Stogiera A., Fluoroza u człowieka i zwierząt, Medycyna Środowiskowa, 4/2015.
- Czerwiński E., Ilościowa ocena zmian występujących pod wpływem fluoru w kości korowej i gąbczastej oraz ich znaczenie diagnostyczne, Kraków 1994.
- Błaszczyk I., Ratajczak-Kubiak E., Birkner E., Korzystne i szkodliwe działanie fluoru, Farmakologia Polska, 9/2009.
