Próchnica stanowi dolegliwość związaną głównie ze stylem życia. To wynik zaburzenia dynamicznej równowagi procesów demineralizacji i remineralizacji, które przebiegają na powierzchni zęba przy działaniu m.in. śliny.
Przyczyny
Próchnica rozwija się w efekcie czynników zewnątrzustrojowych, które obejmują głównie działanie drobnoustrojów na ulegające fermentacji węglowodany dostarczane wraz z dietą. Uznaje się, że rozwój zmian próchniczych uwarunkowany jest występowaniem 4 czynników, do których zalicza się:
- płytkę nazębną;
- odpowiednie węglowodany, głównie sacharozę;
- podatność powierzchni zęba;
- czas.
Wymienione czynniki ściśle współdziałają ze sobą tak, że: bakterie obecne w płytce nazębnej fermentują dostarczane wraz z pokarmem węglowodany tworząc kwasy, które z kolei powodują spadek pH poniżej 5 zaledwie na przestrzeni kilku minut. Zakwaszenie płytki trwa przez pewien czas zanim powróci do normalnych wartości (około godziny). Powtarzające się spadki pH przez określoną długość czasu powodują demineralizację podatnego miejsca znajdującego się na powierzchni zęba. Tym samym inicjują rozwój próchnicy. Dolegliwość rozwija się wówczas, gdy wszystkie 4 powyższe czynniki działają jednocześnie.
Czynniki ryzyka
Próchnica może rozwinąć się u osób w każdym wieku, bez względu na płeć. Niekiedy wiąże się to ze stylem życia (przeważnie), jednak zdarza się, że dolegliwość stanowi efekt chorób ogólnoustrojowych.
Do głównych czynników ryzyka rozwoju próchnicy zalicza się:
- występowanie próchnicy w przeszłości;
- nieodpowiednią higienę jamy ustnej;
- dietę bogatą w węglowodany;
- obecność chorób przyzębia;
- obecność licznych wypełnień;
- przyjmowanie leków hamujących wydzielanie śliny lub występowanie chorób o takich skutkach ubocznych;
- radioterapię w okolicy szyi.
Objawy
Próchnica obejmuje zmineralizowane tkanki zęba, czyli szkliwo, zębinę i cement, powodując ich odwapnienie (demineralizację) oraz rozpad zawartych w nich substancji organicznych.
Miejscami szczególnie podatnymi na powstawanie próchnicy są:
- dołki i bruzdy szkliwa na powierzchni żującej zębów, dołki na powierzchni podniebiennej zębów trzonowych górnych i zębów siecznych górnych oraz policzkowej zębów trzonowych dolnych;
- gładkie styczne powierzchnie szkliwa poniżej punktu stycznego zębów;
- szkliwo w rejonie przyszyjkowym przy brzegu dziąsłowym;
- odsłonięta powierzchnia korzenia w następstwie chorób przyzębia i recesji dziąsła;
- brzegi wypełnień, uszkodzenia;
- powierzchnie zęba przylegające do protez czy koron.
Próchnica rozwija się w 4 etapach, zwanych warstwami:
- I – przezroczysta – nie występuje zawsze. Umiejscawia się przy froncie zmiany i stanowi pierwszą warstwę, którą można odróżnić od prawidłowego szkliwa. Od dołu otacza ją zdrowe szkliwo, natomiast od góry – ciemna warstwa;
- II – ciemna – jest bardziej porowata od poprzedniej, a jej ciemny wygląd uwarunkowany jest właśnie obecnością różnej wielkości porów;
- III – centralna – jest zdecydowanie największą zmianą, lokalizuje się powyżej warstwy ciemnej sięgając aż do względnie niezmienionej powierzchni warstwy szkliwa;
- IV – powierzchowna – obserwuje się bezpośrednie rozpuszczanie najbardziej zewnętrznej powierzchni. Utrata substancji mineralnych sięga do 1%. Jeśli następuje progresja, to warstwa zostaje zniszczona i powstaje ubytek szkliwa.
Rozwijająca się próchnica powoduje objawy takie jak:
- nieprzyjemny zapach z ust;
- ubytki w zębach;
- ból zębów;
- przebarwienia zębów;
- nadwrażliwość zębów;
- nadwrażliwość dziąseł na dotyk oraz zmiany temperatury pokarmów (niekiedy zęby są nawet wrażliwe na kwaśny czy słodki smak).
Profilaktyka próchnicy
Pierwszą barierą ochronną o działaniu antybakteryjnym jest ślina. Za pośrednictwem zawartych w niej czynników kontroluje się metabolizm i wzrost drobnoustrojów. Właśnie dlatego, w przypadku zmniejszonej produkcji śliny (np. w przebiegu niektórych chorób – zespół Sjogrena) należy zaopatrzyć się w odpowiednie produkty do pielęgnacji jamy ustnej przeznaczone dla osób z tego typu problemami. Mogą to być specjalne pasty do zębów, płukanki lub żele z dodatkiem składników systemu peroksydazy.
Drugim krokiem jest zadbanie o odpowiednią higienę jamy ustnej. Zgodnie z wytycznymi zaleca się szczotkowanie zębów, czyszczenie języka oraz płukanie jamy ustnej dwukrotnie w ciągu dnia. W przypadku korzystania z aparatów ortodontycznych czynności te warto wykonywać po każdym posiłku. Dodatkowo należy codziennie stosować nici dentystyczne lub specjalne szczoteczki do czyszczenia przestrzeni międzyzębowych.
Leczenie próchnicy
Leczenie próchnicy uzależnione jest od wielu czynników, między innymi od wieku pacjenta, rodzaju zębów (mleczne czy stałe), chorób współistniejących oraz zajętego obszaru. W związku z tym leczenie będzie inne u dziecka, inne w przypadku dorosłej osoby, a jeszcze inne jeśli próchnica zlokalizowała się na korzeniu zęba.
Współcześnie stosuje się kilka metod terapeutycznych. Jedną z nich jest leczenie ozonem bakteriobojczym. Innymi z kolei są: remineralizacja zębów (leczy próchnicę początkową), plombowanie i wypełnianie wszelkich ubytków. Jeśli próchnica zlokalizowała się poniżej poziomu dziąsła lub dotyczy miazgi zęba, zwykłe wymagane jest leczenie kanałowe. Najlepiej skonsultować się ze swoim lekarzem stomatologiem, który określi stopień zaawansowania próchnicy i w związku z tym dobierze najlepszą metodę leczniczą.
Bibliografia
- Mielczarek A., Bołtacz-Rzepkowska E., Bagińska J., Chałas R., Kwiatkowska A., Hajdo A., Marcinkowska-Ziemak M., Próchnica zębów – zalecenia profilaktyczne i terapeutyczne. Stanowisko grupy roboczej Polskiego Oddziału Sojuszu dla Przyszłości Wolnej od Próchnicy (ACFF) ds. Zapobiegania próchnicy w populacji osób dorosłych, Nowa Stomatologia, 2/2017.
- Jańczuk Z., Stomatologia zachowawcza, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2004.
