Ból ucha (otalgia) to powszechnie występująca dolegliwość u osób w każdym wieku. Etiopatogeneza jest zróżnicowana, dlatego schorzenie wymaga wnikliwej diagnostyki.
Ból ucha – rodzaje
Wyróżnia się 2 podstawowe rodzaje bólu ucha:
- pierwotny – gdy przyczyna znajduje się w samym uchu (zewnętrznym, środkowym lub wewnętrznym), zaś patomechanizm polega na podrażnieniu receptorów bólowych np. przez proces zapalny czy nowotwory;
- wtórny – gdy pacjent odczuwa dolegliwości bólowe w uchu, które są rzutowane z innych narządów głowy, szyi lub klatki piersiowej.
Przyczyny
Przyczyn bólu ucha może być wiele, ponieważ narząd ten posiada bogate unerwieniem wspólne także dla wielu innych narządów. Słowem wyjaśnienia, ucho unerwione jest przez 6 nerwów:
- 4 nerwy czaszkowe;
- 2 odgałęzienia splotu szyjnego.
Ponadto połączenia trzewne z tych nerwów otrzymują dalej położone narządy.
Najczęściej spotyka się otalgię pierwotną. Podrażnienie nerwów lub ich odgałęzień powoduje odczuwanie bólu w uchu. Wśród głównych przyczyn pierwotnego bólu ucha można wyróżnić:
- ostre stany zapalne małżowiny usznej, przewodu słuchowego lub ucha środkowego;
- zaburzenia w obrębie trąbki słuchowej;
- urazy przewodu słuchowego i błony bębenkowej;
- krwiaki małżowiny usznej;
- ciała obce obecne w przewodzie słuchowym;
- urazy termiczne, ciśnieniowe i akustyczne;
- nowotwory pierwotne.
Jeśli ból ucha ma charakter tępy i trudny do zlokalizowania, wiąże się z podrażnieniem nerwów znajdujących się w pewnej odległości od narządu słuchu. Wśród przyczyn otalgii wtórnej można znaleźć między innymi:
- zmiany zwyrodnieniowe i zapalne stawu skroniowo-żuchwowego;
- stany zapalne w obrębie zębów (zwłaszcza trzonowych);
- stany zapalne lub nowotworowe dna jamy ustnej;
- patologie ślinianek;
- porażenie typu Bella;
- zapalenie migdałków podniebiennych;
- refluks żołądkowo-przełykowy;
- zmiany zapalne lub degeneracyjne kręgosłupa szyjnego;
- próchnica;
- niewyrżnięty ząb mądrości.
Jedną z bardzo częstych przyczyn bólu ucha jest jego przewianie. Dochodzi do tego w momencie, gdy ekspozycja ucha na wiatr czy niekorzystne warunki klimatyczne jest dłuższa lub częsta.
Diagnostyka
Ze względu na mnogość przyczyn, diagnostyka bólu ucha powinna być wnikliwa i kompleksowa. Często przyczynę można wskazać już po kilku minutach wywiadu z pacjentem. Niekiedy jednak konieczne są dalsze badania. W przypadku przewlekłych dolegliwości bólowych o nieokreślonej wstępnie przyczynie należy wykonać ocenę otoskopową, badanie nosa, jamy ustnej, gardła i krtani oraz badania dodatkowe. Do tych z kolei należą badania obrazowe, np. rezonans magnetyczny uszu, twarzoczaszki i kręgosłupa szyjnego. Spore znaczenie ma wizyta u stomatologa, ponieważ często ból ucha wiąże się z patologiami w jamie ustnej. Przegląd uzębienia to szybki i niedrogi sposób na wykluczenie lub potwierdzenie schorzeń jamy ustnej.
Ostre zapalenie ucha środkowego
Omawiając temat bólu ucha należy wspomnieć o ostrym zapaleniu ucha środkowego, które zalicza się do grupy najczęstszych chorób zapalnych wieku dziecięcego. Wyróżnia się 2 rodzaje tego schorzenia:
- ostre ropne – o podłożu bakteryjnym, nawracające;
- nieropne – o podłożu wirusowym, krwotoczne.
Objawami ostrego zapalenia ucha środkowego są przede wszystkim silne dolegliwości bólowe ucha pojawiające się zwłaszcza w pozycji leżącej. Towarzyszy temu wzrost ciepłoty ciała, dreszcze i szumy uszne.
Leczenie zależy przede wszystkim właśnie od rodzaju choroby i od wieku dziecka.
Lekki i umiarkowany ból ucha można zwalczyć skutecznie paracetamolem lub ibuprofenem. W przypadku zakażenia bakteryjnego należy jak najszybciej rozpocząć antybiotykoterapię, ponieważ istnieje duże ryzyko uogólnienia choroby (u niemowląt).
Domowe sposoby na ból ucha
W warunkach domowych można z powodzeniem leczyć niektóre przypadki bólu ucha, np. te powstałe z przewiania. Jedną z bardziej popularnych metod łagodzących ból ucha jest gorąca kąpiel z dodatkiem olejku eterycznego, np. z mięty pieprzowej czy eukaliptusowego. Jednocześnie należy ucho zasłonić opaską, aby go nie zamoczyć i nie narazić na wilgoć. Po kąpieli należy szczelnie się okryć i wypić herbatę z miodem naturalnym lub domowym sokiem z malin. Kolejnym sposobem jest posmarowanie pleców maścią rozgrzewającą lub posmarowanie żuchwy popularnym Amolem. Można również wykonać delikatny automasaż ucha.
Bardzo tanim i efektywnym sposobem przy stanach zapalnych ucha powodujących ból jest zastosowanie popularnego olejku kamforowego. Cena takiego olejku oscyluje w granicach 5-10 zł, przy czym jedno opakowanie jest bardzo wydajne. Można nim nacierać okolicę wokół ucha lub nasączyć gazę kilkoma kroplami i położyć ją na ucho. Nie zaleca się wkładania nasączonej gazy czy waty do przewodu słuchowego.
Bibliografia
- Kuczkowski J., Aktualne problemy w rozpoznawaniu i leczeniu ostrego i wysiękowego zapalenia ucha środkowego, Forum Medycyny Rodzinnej, 3/2011.
- Kuczkowski J., Sierszeń W., Czaczkowski J., Ból ucha – objaw chorób głowy, szyi i klatki piersiowej, Forum Medycyny Rodzinnej, 2/2011.
- Bojanowska E., Oleś K., Leszczyńska J., Mika J., Ból ucha a choroby innych narządów w obrębie głowy i szyi, Ból, 2/2014.
