Obrzęk

Obrzęk to stan, w którym w przestrzeni międzykomórkowej lub jamach ciała gromadzi się nadmierna ilość płynu, prowadząc do powiększenia objętości tkanek. Zmiana ta bywa widoczna gołym okiem lub wyczuwalna w badaniu palpacyjnym. Jest to objaw, a nie choroba sama w sobie, i może mieć wiele przyczyn – od fizjologicznych reakcji organizmu, po poważne zaburzenia wymagające interwencji medycznej. W praktyce klinicznej obrzęki klasyfikuje się m.in. według lokalizacji, mechanizmu powstawania oraz właściwości nagromadzonego płynu, co ułatwia ustalenie źródła problemu i dobór odpowiedniego leczenia.

Obrzęk – rodzaje

Istnieje wiele rodzajów obrzęków opisywanych w medycynie i obserwowanych u pacjentów. Przede wszystkim wymienia się jednak następujące:

• obrzęk hydrostatyczny – jest on wywołany przez wzrost ciśnienia w naczyniach żylnych, co powoduje „wypychanie” płynu do tkanek. Taki obrzęk najczęściej lokalizuje się w obrębie kończyn dolnych, obustronnie. Jego przyczynami mogą być: niewydolność mięśnia sercowego, zakrzepica żył głębokich, przewlekła niewydolność żylna. Jest ciastowaty, ustępuje po uniesieniu kończyn dolnych;
• obrzęk onkotyczny – mechanizmem powstawania jest spadek ciśnienia onkotycznego (głównie przez niedobór albumin), co prowadzi do „ucieczki” płynu z naczyń krwionośnych. Obrzęk ten jest uogólniony, może też dotyczyć twarzy lub brzucha. Przyczynami często są: choroby wątroby, zwłaszcza marskość wątroby, zespół nerczycowy, niedożywienie. Z wyglądu jest on miękki, raczej występujący symetrycznie;
• obrzęk zapalny – zwiększona przepuszczalność naczyń w wyniku stanu zapalnego prowadzi do jego powstawania. Możliwymi przyczynami są: infekcje, urazy, reakcje alergiczne. Taka opuchlizna występuje miejscowo, np. wokół rany. Jest bolesna, zaczerwieniona, ciepła. Często przebiega z gorączką;
• obrzęk limfatyczny – mechanizmem powstawania jest zaburzenie odpływu chłonki (limfy) z tkanek, co może mieć miejsce w przebiegu usunięcia węzłów chłonnych czy wrodzonych wad anatomicznych naczyń limfatycznych. Najczęściej taki obrzęk pojawia się jednostronnie w obrębie kończyn dolnych. Jest twardy, nie ustępuje po uniesieniu kończyny, a jeśli ma charakter przewlekły, może włóknieć;
• obrzęk naczynioruchowy (alergiczny) – przyczyną jest reakcja immunologiczna prowadząca do nagłego rozszerzenia naczyń i wzrostu ich przepuszczalności. Może pojawić się po ukąszeniu owada, przyjęciu leków lub pokarmów będących dla danej osoby alergenem. Ma szybki początek, jednak istnieje w jego przebiegu ryzyko obrzęku krtani, co jest już bezpośrednim zagrożeniem życia;
• obrzęk wodny (funkcjonalny) – mówi się o nim wówczas, gdy miejsce ma zatrzymanie wody w organizmie bez jednoczesnego zadziałania czynnika patologicznego. Najczęściej dotyczy twarzy i kończyn dolnych. Jest łagodny, przemijający, niebolesny. Może wiązać się z upałami, nadmiernym spożywaniem soli, zmianami hormonalnymi.

Rozpoznanie rodzaju obrzęku ma wpływ na ustalanie dalszego procesu terapeutycznego.

Czy obrzęk jest niebezpieczny?

Pojawienie się obrzęku może być niebezpieczne, jednak wszystko zależy od jego przyczyny, lokalizacji i tempa jego narastania. Sygnały alarmowe to przede wszystkim:

• nagły i asymetryczny obrzęk kończyn dolnych, co może sugerować zakrzepicę żył głębokich, która z kolei grozi zatorowością płucną;
• obrzęk twarzy, języka i krtani;
• pojawiające się objawy dodatkowe takie jak duszności, sinica, zmęczenie;
• obrzęk brzucha (wodobrzusze).

Jeśli obrzęk pojawia się po upale, po urazie, podczas miesiączki lub ciąży, a także po długotrwałym przyjmowaniu pozycji siedzącej bądź stojącej, z reguły jest reakcją fizjologiczną organizmu i nie stanowi powodu do zmartwień. W razie jakichkolwiek wątpliwości warto jednak skonsultować się z lekarzem podstawowej opieki zdrowotnej.

Leczenie obrzęku

Leczenie obrzęków zależy od ich przyczyny, lokalizacji i nasilenia. Bardzo często zastosowanie znajduje farmakoterapia, jednak dobrana indywidualnie do wymienionych parametrów. Stosuje się diuretyki (leki moczopędne), zwłaszcza w obrzękach związanych z niewydolnością serca, nerek lub wątroby, leki przeciwhistaminowe przy obrzękach alergicznych i naczynioruchowych (np. obrzęk Quinckego), glikokortykosteroidy w ciężkich reakcjach zapalnych lub alergicznych bądź ACE inhibitory, które  mogą powodować obrzęki, ale też są stosowane w leczeniu nadciśnienia. Podstawą – czy to farmakologiczną czy w dowolny inny sposób – powinno być jednak leczenie przyczynowe problemu.

W warunkach domowych obrzęki leczyć można za pomocą ograniczenia soli w diecie, systematycznej aktywności fizycznej, chłodnych okładów, noszenia pończoch uciskowych, unoszenia kończyny powyżej poziomu serca (tzw. elewacja). Drenaż limfatyczny czy fizjoterapia przeciwobrzękowa również mogą być stosowane i polecane. Jeśli obrzęk pojawia się nagle, jest bolesny, asymetryczny lub towarzyszy mu duszność — może być to stan nagły wymagający pilnej konsultacji lekarskiej.

Kolagen naturalny bioalgi Kolagen do picia to naturalny produkt z opatentowaną formułą Peptiplus® hydrolizowanego kolagenu. Dzięki temu jest bardzo wysokiej wchłanialności. Wzmacnia zęby, kości, ... Zobacz więcej...

Bibliografia

1. Szczeklik A., Choroby wewnętrzne, Wydawnictwo Medycyna Praktyczna, Kraków 2006.
2. Ochałek K., Grądalski T., Postępowanie w profilaktyce i leczeniu zachowawczym obrzęku chłonnego – przegląd piśmiennictwa, Medycyna Paliatywna w Praktyce 2017; 11, 1: 24–30.