Obrzęk to stan, w którym w przestrzeni międzykomórkowej lub jamach ciała gromadzi się nadmierna ilość płynu, prowadząc do powiększenia objętości tkanek. Zmiana ta bywa widoczna gołym okiem lub wyczuwalna w badaniu palpacyjnym. Jest to objaw, a nie choroba sama w sobie, i może mieć wiele przyczyn – od fizjologicznych reakcji organizmu, po poważne zaburzenia wymagające interwencji medycznej. W praktyce klinicznej obrzęki klasyfikuje się m.in. według lokalizacji, mechanizmu powstawania oraz właściwości nagromadzonego płynu, co ułatwia ustalenie źródła problemu i dobór odpowiedniego leczenia.
Obrzęk – rodzaje
Istnieje wiele rodzajów obrzęków opisywanych w medycynie i obserwowanych u pacjentów. Przede wszystkim wymienia się jednak następujące:
- obrzęk hydrostatyczny – jest on wywołany przez wzrost ciśnienia w naczyniach żylnych, co powoduje „wypychanie” płynu do tkanek. Taki obrzęk najczęściej lokalizuje się w obrębie kończyn dolnych, obustronnie. Jego przyczynami mogą być: niewydolność mięśnia sercowego, zakrzepica żył głębokich, przewlekła niewydolność żylna. Jest ciastowaty, ustępuje po uniesieniu kończyn dolnych;
- obrzęk onkotyczny – mechanizmem powstawania jest spadek ciśnienia onkotycznego (głównie przez niedobór albumin), co prowadzi do „ucieczki” płynu z naczyń krwionośnych. Obrzęk ten jest uogólniony, może też dotyczyć twarzy lub brzucha. Przyczynami często są: choroby wątroby, zwłaszcza marskość wątroby, zespół nerczycowy, niedożywienie. Z wyglądu jest on miękki, raczej występujący symetrycznie;
- obrzęk zapalny – zwiększona przepuszczalność naczyń w wyniku stanu zapalnego prowadzi do jego powstawania. Możliwymi przyczynami są: infekcje, urazy, reakcje alergiczne. Taka opuchlizna występuje miejscowo, np. wokół rany. Jest bolesna, zaczerwieniona, ciepła. Często przebiega z gorączką;
- obrzęk limfatyczny – mechanizmem powstawania jest zaburzenie odpływu chłonki (limfy) z tkanek, co może mieć miejsce w przebiegu usunięcia węzłów chłonnych czy wrodzonych wad anatomicznych naczyń limfatycznych. Najczęściej taki obrzęk pojawia się jednostronnie w obrębie kończyn dolnych. Jest twardy, nie ustępuje po uniesieniu kończyny, a jeśli ma charakter przewlekły, może włóknieć;
- obrzęk naczynioruchowy (alergiczny) – przyczyną jest reakcja immunologiczna prowadząca do nagłego rozszerzenia naczyń i wzrostu ich przepuszczalności. Może pojawić się po ukąszeniu owada, przyjęciu leków lub pokarmów będących dla danej osoby alergenem. Ma szybki początek, jednak istnieje w jego przebiegu ryzyko obrzęku krtani, co jest już bezpośrednim zagrożeniem życia;
- obrzęk wodny (funkcjonalny) – mówi się o nim wówczas, gdy miejsce ma zatrzymanie wody w organizmie bez jednoczesnego zadziałania czynnika patologicznego. Najczęściej dotyczy twarzy i kończyn dolnych. Jest łagodny, przemijający, niebolesny. Może wiązać się z upałami, nadmiernym spożywaniem soli, zmianami hormonalnymi.
Rozpoznanie rodzaju obrzęku ma wpływ na ustalanie dalszego procesu terapeutycznego.
Czy obrzęk jest niebezpieczny?
Pojawienie się obrzęku może być niebezpieczne. Jednak wszystko zależy od jego przyczyny, lokalizacji i tempa jego narastania. Sygnały alarmowe to przede wszystkim:
- nagły i asymetryczny obrzęk kończyn dolnych, co może sugerować zakrzepicę żył głębokich, która z kolei grozi zatorowością płucną;
- obrzęk twarzy, języka i krtani;
- pojawiające się objawy dodatkowe takie jak duszności, sinica, zmęczenie;
- obrzęk brzucha (wodobrzusze).
Jeśli obrzęk pojawia się po upale, po urazie, podczas miesiączki lub ciąży, a także po długotrwałym przyjmowaniu pozycji siedzącej bądź stojącej, z reguły jest reakcją fizjologiczną organizmu i nie stanowi powodu do zmartwień. W razie jakichkolwiek wątpliwości warto jednak skonsultować się z lekarzem podstawowej opieki zdrowotnej.
Obrzęk – leczenie
Leczenie obrzęków zależy przede wszystkim od ich przyczyny, lokalizacji i stopnia nasilenia. Często stosuje się farmakoterapię, jednak zawsze dobieraną indywidualnie do stanu pacjenta. W przypadku obrzęków towarzyszących niewydolności serca, nerek lub wątroby najczęściej podaje się leki moczopędne (diuretyki). Przy obrzękach alergicznych i naczynioruchowych, takich jak obrzęk Quinckego, skuteczne są natomiast leki przeciwhistaminowe.
W ciężkich reakcjach zapalnych lub alergicznych wykorzystuje się glikokortykosteroidy. Z kolei inhibitory konwertazy angiotensyny (ACEI) mogą w pewnych przypadkach same powodować obrzęki, ale są także ważnym elementem terapii nadciśnienia tętniczego. Niezależnie od zastosowanej metody, kluczowe pozostaje leczenie przyczynowe, które pozwala trwale wyeliminować problem.
W warunkach domowych obrzęki można łagodzić poprzez:
- ograniczenie spożycia soli w diecie;
- systematyczną aktywność fizyczną;
- stosowanie chłodnych okładów;
- noszenie pończoch uciskowych;
- unoszenie kończyny powyżej poziomu serca (tzw. elewacja).
W wielu przypadkach pomocny okazuje się także drenaż limfatyczny lub fizjoterapia przeciwobrzękowa prowadzona przez fizjoterapeutę.
Należy jednak pamiętać, że jeśli obrzęk pojawia się nagle, jest bolesny, dotyczy tylko jednej kończyny lub towarzyszą mu objawy takie jak duszność, może to wskazywać na stan wymagający pilnej konsultacji lekarskiej.
Polecane produkty:
|
Aparat do drenażu limfatycznego
Aparat do drenażu limfatycznego to nowoczesne urządzenie wspierające redukcję obrzęków, poprawę krążenia i regenerację tkanek. Sprawdza się w terapii domowej i profesjonalnej, stanowiąc skuteczne uzupełnienie fizjoterapii przeciwobrzękowej.. Zobacz więcej... |
Bibliografia
- Szczeklik A., Choroby wewnętrzne, Wydawnictwo Medycyna Praktyczna, Kraków 2006.
- Ochałek K., Grądalski T., Postępowanie w profilaktyce i leczeniu zachowawczym obrzęku chłonnego – przegląd piśmiennictwa, Medycyna Paliatywna w Praktyce 2017; 11, 1: 24–30.
