Jama nosowa (łac. cavum nasi) to początkowy odcinek przewodu oddechowego z siedzibą zmysłu powonienia. Nozdrza przednie prowadzą z niej na zewnątrz. Ku tyłowi zaś łączy się ona z nosową częścią gardła.
Budowa jamy nosowej
Ważną strukturą anatomiczną jamy nosowej jest przegroda nosa, która dzieli jamę na prawą i lewą połowę. Każda połowa ma cztery ściany:
- dolną (dno);
- górną (sklepienie);
- przyśrodkową (przegroda nosa);
- boczną.
Ściana dolna jamy nosowej
Ściana dolna jest wklęsła w kierunku czołowym, a pozioma w strzałkowym. Delikatnie do tyłu od przedsionka leży niekiedy niewielkie wgłębienie odpowiadające górnemu ujściu kostnemu kanału przysiecznego. Stanowi połączenie jamy nosowej z jamą ustną, a także przechodzi przez nie z nosa na podniebienie nerw nosowo-podniebienny.
Ściana górna jamy nosowej
W ścianie górnej wyróżnia się dodatkowo części: czołowo-nosową, sitową i klinową (nazwy pochodzą od kości, które tworzą te struktury). W odcinku przednim ścianę górną tworzy zrąb chrząstkowy. Ponadto ściana ta sięga najwyżej w odcinku utworzonym przez blaszkę sitową kości sitowej. W związku z tym, że sklepienie jamy nosowej jest w tym miejscu najcieńsze, należy zachować szczególną ostrożność podczas zabiegów chirurgicznych w tej okolicy.
Przegroda nosa składa się z części kostnej i chrzęstnej. Najbardziej ku przodowi wysuwa się także odcinek zbudowany wyłącznie ze skóry i tkanki tłuszczowej, który stanowi przegrodę błoniastą. Przegroda nosa u dorosłego człowieka wygina się przeważnie w stronę prawą, zazwyczaj na styku kości sitowej z lemieszem.
Ściana boczna jamy nosowej
Z kolei na ścianie bocznej jamy nosowej można wyróżnić 3 uwypuklenia zwane małżowinami nosowymi – dolną, środkową i górną. Między dnem omawianej jamy a małżowiną dolną biegnie przewód nosowy środkowy, natomiast powyżej małżowiny środkowej – przewód nosowy górny. Między powierzchniami wszystkich malżowin a przegrodą nosa biegnie przewód nosowy wspólny. Wyniosłość błony śluzowej w przedłużeniu małżowiny środkowej zwana jest groblą nosa. Między groblą a sklepieniem nosa ciągnie się rowek węchowy.
Ujścia zatok przynosowych
W ścianie bocznej nosa znajdują się połączenia z większością zatok przynosowych. W tylnym odcinku przewodu górnego, w zachyłku klinowo-sitowym, znajduje się wejście do zatoki klinowej. Bardziej zaś ku przodowi jedno lub dwa wejścia do komórek sitowych tylnych. Warto wymienić również rozwój półksiężycowaty, który stanowi ujście lejka sitowego. Z lejka wychodzą bowiem połączenia z zatokami przynosowymi: czołową i szczękową. Dodatkowo w przewodzie nosowym dolnym znajduje się ujście przewodu nosowo-łzowego.
Błona śluzowa
Jama nosowa jest wyścielona błoną śluzową, która ściśle przylega do jej ścian. Na powierzchni małżowin nosowych w tkance podśluzowej znajduje się silny splot naczyń żylnych, który w stanach patologicznych może obrzmiewać i w efekcie zmniejszać drożność przewodów nosowych.
Przednio-dolny odcinek jamy nosowej tworzy tak zwany przedsionek nosa. Wysłany jest on skórą zaopatrzoną nieraz w długie włosy. Ku tyłowi przedsionek nosa oddziela od właściwej jamy nosa uwypuklenie – próg nosa. W tym miejscu skóra przedsionka nosa przechodzi w błonę śluzową wyścielającą jamę nosa.
Okolica węchowa i okolica oddechowa
Jama nosowa właściwa rozpada się na 2 odcinki – część górną i część dolną. Część górna dochodzi do wysokości górnego brzegu małżowiny środkowej i zawiera zakończenia nerwów węchowych. Stanowi zatem okolicę węchową. Natomiast część dolna, której błona śluzowa jest podobna do błony śluzowej pozostałych dróg oddechowych, stanowi okolicę oddechową.
Błona śluzowa okolicy oddechowej jest bardziej różowa niz okolicy węchowej. W okolicy oddechowej pokryta jest wielorzędowym nabłonkiem migawkowym, podobnie zresztą jak i błona śluzowa zatok przynosowych. Ruch migawek odbywa się w kierunku nozdrzy tylnych, w zatokach zaś ku ich ujściu. W tej okolicy występują gruczoły o budowie cewkowo-pęcherzykowej.
Natomiast błona śluzowa okolicy węchowej jest bardziej żółtawa, pokryta nabłonkiem specjalnym. Wśród jej komórek rozróżniamy dwa rodzaje: zrębowe i węchowe. Komórki zrębowe są długie, wałeczkowate, pokryte na wolnej powierzchni tak zwaną błonką. Komórki węchowe, wrzecionowate lub maczugowate, na swej wolnej powierzchni posiadają włoski węchowe. Od podstawy każdej z nich odchodzi cienkie włókienko nerwowe bezrdzenne.
Jama nosowa – unaczynienie
Jama nosowa jest unaczyniona przez gałęzie tętnicy ocznej odchodzącej od tętnicy szyjnej wewnętrznej oraz gałęzie tętnicy szczękowej odchodzącej od tętnicy szyjnej zewnętrznej. Z tych głównych tętnic do jamy nosowej wstępują gałęzie:
- sitowa przednia;
- sitowa tylna;
- klinowo-podniebienna.
Z kolei naczynia chłonne tej okolicy uchodzą do węzłów zagardłowych oraz węzłów podżuchwowych. Dalszą stacją limfatyczną dla wszystkich tych naczyń są węzły chłonne szyjne głębokie górne.
Jama nosowa – unerwienie
Unerwienie błony śluzowej okolicy oddechowej pochodzi z pierwszej i drugiej gałęzi nerwu trójdzielnego. Okolica węchowa zaś ze swego nabłonka węchowego wysyła włókna węchowe do nerwów węchowych. Poza tym otrzymuje także włókna z nerwu trójdzielnego.
Zobacz również: Gardło.
Bibliografia
- Łasiński W., Anatomia głowy dla stomatologów, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 1993.
- Bochenek A., Reicher M., Anatomia człowieka, tom II, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2012.
- Konturek S., Fizjologia człowieka, tom IV, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 1998.
