Szczęka (łac. maxilla) to parzysta kość, która buduje przedni odcinek części twarzowej czaszki, podniebienia, jamy nosowej i oczodołu. Ponadto ogranicza w pewnym stopniu dół podskroniowy oraz dół skrzydłowo-podniebienny i tworzy część ściany kanału nosowo-łzowego.
Szczęka – budowa
W budowie anatomicznej szczęki wyróżnia się trzon oraz 4 wyrostki: jarzmowy, czołowy, zębodołowy i podniebienny.
Trzon
Trzon to struktura przybierająca kształt trójściennej piramidy. Zawiera pneumatyczną przestrzeń zwaną zatoką szczękową. Podstawę trzonu tworzy powierzchnia nosowa zwrócona w stronę jamy nosowej, z kolei jego szczyt stanowi wyrostek jarzmowy zwrócony w stronę boczną.
W budowie ścian trzonu szczęki wyróżnić można następujące powierzchnie:
- górną – zwaną także oczodołową;
- przednią;
- podskroniową.
Natomiast na powierzchni nosowej znajduje się obszerny otwór zatoki szczękowej zwany fachowo rozworem szczękowym. Ku tyłowi od niego rozciąga się nierówna powierzchnia. Do niej przylega część kości podniebiennej. Dodatkowo biegnie na niej bruzda podniebienna większa zamknięta w kanał podniebienny większy.
Warto również wspomnieć, że na górnym brzegu powierzchni nosowej trzonu szczęki lokalizuje się szereg głębszych lub płytszych dołków tworzących pneumatyczne komórki szczękowe. W przedniej części ku dołowi przebiega bruzda łzowa.
Powierzchnia oczodołowa
Brzeg tylny powierzchni oczodołowej ogranicza szczelinę oczodołową dolną wraz z brzegiem dolnym powierzchni oczodołowej skrzydła większego kości klinowej. Ważnym elementem tej powierzchni jest bruzda podoczodołowa przechodząca w kanał podoczodołowy. Ten z kolei łączy się z otworem podoczodołowym od którego ku tyłowi odchodzą cienkie kanały zębodołowe.
Powierzchnia przednia
Zwana również policzkową. W jej budowie wyróżnia się wcięcie nosowe oraz kolec nosowy przedni. Po stronie bocznej powierzchni przedniejwidać wyraźne zagłębienie – dół nadkłowy. To ważne miejsce orientacyjne dla dojścia operacyjnego do zatoki szczękowej. Granica między powierzchnią policzkową a powierzchnią podskroniową zaznacza się zazwyczaj wyraźnie jako grzebień jarzmowo-zębodołowy.
Powierzchnia tylna
Stanowi guz szczęki. W jej środkowym odcinku znajdują się 2 lub 3 małe otworki prowadzące do kanałów zębodołowych. Ponadto powierzchnia ta w swym tylnym odcinku przylega do wyrostka skrzydłowatego kości klinowej i tworzy tym samym ścianę dołu skrzydłowo-podniebiennego.
Wyrostek jarzmowy
Szczęka posiada również charakterystyczny wyrostek jarzmowy. To wyniosłość o trójkątnym kształcie. Powierzchnia przednia wyrostka jarzmowego stanowi przedłużenie powierzchni trzonu, z kolei powierzchnia tylna jest wklęsła i odgranicza dół podskroniowy. W górnej części wyrostek ten łączy się z kością jarzmową szwem jarzmowo-szczękowym, natomiast w części dolnej przechodzi on w grzebień jarzmowo-zębodołowy.
Wyrostek czołowy
Stanowi mocną blaszkę kostną i buduje część bocznej ściany jamy nosowej. Tylny brzeg tej struktury rozdziela się na 2 gałęzie – odnogę wewnętrzną i odnogę zewnętrzną. Wewnętrzna łączy się szwem z kością łzową, zaś zewnętrzna buduje grzebień łzowy przedni. Ku tyłowi od niego zaznacza się wcięcie łzowe, dalej widać niewielkie wzniesienie zwane guzkiem łzowym.
Wyrostek zębodołowy
To najgrubszy z wyrostków szczęki. Składają się na niego 2 cienkie blaszki istoty kostnej zbitej, które łącząc się tworzą guz o nierównej powierzchni.
Brzeg dolny wyrostka zębodołowego tworzy łuk zębodołowy, który z kolei zawiera ujścia 8 zębodołów poprzedzielanych przegrodami międzyzębodołowymi. Kształt poszczególnych zębodołów uzależniony jest od indywidualnej budowy korzeni zębów. W związku z tym najgłębszy jest zębodół kła, a najszersze – zębodoły zębów trzonowych. Na przedniej powierzchni omawianego wyrostka znajdują się charakterystyczne wyniosłości wytworzone przez korzenie tych zębów. Zwie się je łękami zębodołowymi.
Wyrostek podniebienny
Wyrostki podniebienne poszczególnych (symetrycznych wobec siebie) kości szczęki połączone są ze sobą szwem podniebiennym pośrodkowym. Ku tyłowi z kolei łączą się z blaszką poziomą kości podniebiennej poprzez szew podniebienny poprzeczny.
To właśnie wyrostki podniebienne (grubsze z przodu, cieńsze z tyłu) budują znaczną większość podniebienia twardego. Dodatkowo górna powierzchnia omawianych wyrostków stanowi większą część dna jamy nosowej.
Zobacz również: szwy czaszki
Bibliografia
- Bochenek A., Reicher M., Anatomia człowieka, tom I, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2012.
- Łasiński W., Anatomia głowy dla stomatologów, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 1993.
