Fluoryzacja zębów jest profilaktycznym zabiegiem wykonywanym celem zapobiegania rozwojowi próchnicy. Choć wywołuje sprzeczne uczucia i stanowi kontrowersyjny temat rozmów jego zalety zostały udowodnione.
Na czym polega fluoryzacja?
Fluoryzacja polega na dostarczaniu jonów fluoru do zębów, czego można dokonać na 2 sposoby. W związku ze sposobami podaży jonów tego pierwiastka wyróżnia się fluoryzację:
- endogenną;
- egzogenną.
Działanie fluoru
Jony fluoru posiadają silne powinowactwo do wapnia i reagują z hydroksyapatytami szkliwa. W wyniku reakcji, które wówczas następują, hydroksyapatyty szkliwa przekształcają się we fluoroapatyty mniej rozpuszczalne w kwasach i wykazujące znacznie lepsze właściwości krystaliczne.
Działanie fluorków obejmuje również remineralizację szkliwa. Drobne uszkodzenia szkliwa mogą przy dostarczeniu fluorków z zewnątrz ulec powtórnej mineralizacji. W tym przypadku niezbędny jest jednak stały dopływ niewielkich ilości jonów fluoru (najlepiej fluorku wapnia).
Ponadto bierze się pod uwagę mechanizm hamowania i utrudniania przez fluor transportu glukozy przez błonę komórkową bakterii kwasotwórczych. Często towarzyszy temu hamowanie przez fluor syntezy wielocukrów przez paciorkowce kwasotwórcze.
Fluoryzacja endogenna
Obejmuje kilka działań, w tym:
- fluorkowanie wody;
- fluorkowanie produktów spożywczych (np. soli kuchennej czy mleka);
- stosowanie tabletek czy kropli fluorkowych.
Za optymalną, dzienną dawkę fluoru przyjęto 1,5-2,0 mg, przy czym wraz z pożywieniem człowiek jest w stanie dostarczyć tylko do 0,5 mg tego pierwiastka. Przyjmując, że dorosły człowiek wypija około 1 litra wody dziennie i dodając do wody pitnej 1 mg fluoru na 1 itr wody, uzyskuje się optymalne stężenie hamujące rozwój próchnicy. To właśnie stanowi podstawę fluorkowania wody. Należy jednak wiedzieć, że na terenie Unii Europejskiej zakazano fluoryzacji wody ze względu na skutki uboczne tego działania.
W przypadku produktów spożywczych fluorkowanie wygląda nieco inaczej. Biorąc pod uwagę mleko proces ten jest bardzo kosztowny i trudny, dlatego nie wszędzie się przyjął. Z kolei sól nie jest spożywana w takich ilościach, aby rzeczywiście dostarczać odpowiedniej ilości fluoru. Fluorkowanie soli kuchennej znajduje zastosowanie w miejscach, gdzie nie ma możliwości fluorkowania wody pitnej.
Z kolei w przypadku tabletek i kropel z fluorem należy najpierw określić zawartość fluoru w wodzie, którą na co dzień się pije. Jeśli zawartość fluoru w tej wodzie przekracza 0,7 mg, nie należy stosować tych produktów.
Fluoryzacja egzogenna
To najczęstszy rodzaj profilaktyki fluorkowej. Ta metoda może być stosowana przez osobę zainteresowaną, pod nadzorem rodziców i opiekunów oraz przez lekarza stomatologa. Stosuje się między innymi następujące metody kontaktowej (egzogennej) profilaktyki fluorkowej:
- pędzlowanie;
- jonoforeza;
- szczotkowanie;
- płukanie.
Pędzlowanie polega na wcieraniu w zęby roztworów, żeli i lakierów fluorkowych przez lekarza lub higienistkę. Przed wykonaniem zabiegu zęby należy bardzo dokładnie oczyścić i osuszyć. Czynność wykonuje się 1-2 razy w roku w przypadku zastosowania fluorku cynawego, zaś w przypadku innych fluorków 5-10 razy w roku co 2 tygodnie.
Jonoforeza fluorkowa stosowana jest profesjonalnie za pomocą specjalnych aparatów. Zabieg wykonuje się 4-5 razy w roku co 2 tygodnie uzyskując tym samym redukcję próchnicy do 70%.
Popularne szczotkowanie zębów jest wygodną i użyteczną metodą zapobiegania próchnicy. Zabieg przeprowadza się 5-10 razy w roku w odstępach 2 tygodniowych zbiorowo – w szkole lub przedszkolu. Metodę można stosować już u dzieci od 6 roku życia. Zaletą tej metody jest możliwość nauki dzieci prawidłowego szczotkowania zębów.
Płukanie jamy ustnej również wykorzystywane jest w szkołach i przedszkolach jako grupowy zabieg. Dzieci otrzymują w kubeczku roztwór fluorku sodu i na dany znak jednocześnie płuczą jamę ustną przez 2-3 minuty. Pakiet zabiegów obejmuje około 15-20 płukań rocznie.
Toksyczność fluoru
Jony fluorkowe stosunkowo łatwo przenikają przez błony komórkowe docierając aż do tkanek miękkich i twardych. Przewlekłe narażenie na fluor może powodować fluorozę zębów i szkieletu. Zjawisko odnosi się do powstawania na zębach białych plamek, co następnie prowadzi do ciemnienia i pękania szkliwa. Ponadto przewlekłe narażenie na dużą ilość jonów fluoru może powodować kruchość kości, a nawet problemy z płodnością i fizjologią narządów rodnych.
Właśnie dlatego wszelkie decyzje o podjęciu leczenia i profilaktyki powinno się konsultować z lekarzem stomatologiem biorąc pod uwagę wiek i przestrzegając metodyki zabiegu. Wskazana jest rozwaga.
Bibliografia
- Błaszczyk I., Ratajczak-Kubiak E., Birkner E., Korzystne i szkodliwe działanie fluoru, Praktyczna fizjoterapia, 9/2009.
- Olczak-Kowalczyk D., Kaczmarek U., Stanowisko polskich ekspertów dotyczące indywidualnej profilaktyki fluorkowej u dzieci i młodzieży, Polskie Towarzystwo Stomatologii Dziecięcej.
- Jańczuk Z., Stomatologia zachowawcza, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2014.
