Kość potyliczna (łac. os occipitale) to nieparzysta kość części mózgowej czaszki, ograniczająca ją od tyłu i od dołu.
Kość potyliczna – budowa
Kość potyliczna składa się z 4 części rozwijających się z osobnych punktów kostnienia, otaczających leżący na podstawie czaszki otwór wielki. Tymi częściami są:
- część podstawna;
- łuska kości potylicznej;
- parzyste części boczne, zwane również kłykciowymi.
Należy dodatkowo wspomnieć, że w budowie kości potylicznej wyróżnia się wyrostek przysutkowy posiadający różną wielkość. Znajduje się na dolnej powierzchni wyrostka wcięcia żyły szyjnej. Silniej rozwinięty może nawet łączyć się stawowo z wyrostkiem poprzecznym kręgu szczytowego. Natomiast kręg szczytowy zrasta się niekiedy z kością potyliczną. Zjawisko to nazywamy asymilacją kręgu szczytowego. Należy je odróżnić od manifestacji kręgu potylicznego, a także od patologicznego zrostu kręgu szczytowego z okolicą otworu wielkiego. Manifestacja kręgu potylicznego to zjawisko wyraźnego, mocnego uwydatnienia szczegółów dolnej powierzchni części podstawnej i części kłykciowych omawianej kości.
Część podstawna
Leży na podstawie czaszki, stanowiąc 5-kątną płytkę kostną skierowaną ku przodowi, gdzie łączy się z tylną powierzchnią trzonu kości klinowej. W młodym wieku połączenie to tworzy płytka chrząstki szklistej, tzw. chrząstkozrost klinowo-potyliczny, który kostnieje w wieku 18-25 lat.
Górna, nieco wklęsła powierzchnia części podstawnej tworzy stok. Na dolnej powierzchni tej części widoczny jest wyraźny zwykle guzek gardłowy. Z kolei tylna krawędź części podstawnej stanowi przednie ograniczenie otworu wielkiego. Krawędzie boczne przylegają do części skalistych kości skroniowych, z którymi łączą się na czaszkach nie macerowanych chrząstkozrostem skalisto-potylicznym.
Części boczne
Jak wskazuje nazwa, ograniczają otwór wielki od stron bocznych. Ponadto łączą część podstawną z łuską. Leżące na nich kłykcie przebiegają skośnie, w efekcie czego ich długie osie krzyżują się w okolicy nozdrzy tylnych. Dodatkowo, podstawę każdego z nich przebija kanał nerwu podjęzykowego dla przebiegu XII nerwu czaszkowego.
Ku tyłowi od kłykcia znajduje się widoczne wgłębienie zwane dołem kłykciowym. Na dnie tego dołu występuje często ujście kanału kłykciowego dla przebiegu wypustu kłykciowego. Z kolei na brzegu bocznym obustronnie znajduje się wcięcie żyły szyjnej, które od tyłu jest ograniczone wyrostkiem szyjnym i łącznie z analogicznym wcięciem na kości skroniowej tworzy otwór żyły szyjnej.
Łuska
Łuska (największa, wypukła część kości potylicznej) leży ku tyłowi i ku górze od otworu wielkiego. Na jej powierzchni zewnętrznej odznacza się zmiennych rozmiarów uwypuklenie zwane guzowatością potyliczną zewnętrzną. Dalej, od guzowatości ku bokom biegną 2 symetryczne i linijne uwypuklenia – kresy karkowe górne. Ponad nimi biegnie po obydwu stronach słabiej zaznaczona kresa karkowa najwyższa. Należy jednak wiedzieć, że jest to element niestały. Guzowatości potylicznej zewnętrznej odpowiada na powierzchni wewnętrznej łuski guzowatość potyliczna wewnętrzna.
Górna część łuski powstaje z 2 osobnych punktów kostnienia. Część ta może w rozwoju nie połączyć się z pozostałą częścią łuski i tworzyć samodzielną kość, tak zwaną kość międzyciemieniową. Składa się ona nieraz z 2 części – stosownie do osobnych punktów kostnienia.
Bibliografia
- Bochenek A., Reicher M., Anatomia człowieka, Tom I, Wydawtnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2012.
- Łasiński W., Anatomia głowy dla stomatologów, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 1993.
