Ciemiączka (łac. Fonticuli) to większe przestrzenie międzykostne, wypełnione blaszką tkanki łącznej lub wyjątkowo chrząstką szklistą, leżącą w miejscach styku 3 lub 4 kości.
Na czaszce płodu występuje 6 ciemiączek, z których 2 są nieparzyste, a 2 parzyste. Nieparzyste znajdują się na obydwu końcach szwu strzałkowego. Są to ciemiączka: przednie i tylne.
Zobacz również: szwy czaszki
Ciemiączko przednie
Posiada kształt przypominający latawca. Lokalizuje się w miejscu styku szwu strzałkowego i wieńcowego. Jest ono wyczuwalne podczas badania położniczego. W efekcie umożliwia to wysnucie wniosków co do ułożenia główki płodu. Daje się przez nie wyczuć tętnienie tętnic mózgu. Ciemiączko przednie znika pod koniec pierwszego lub z początkiem 2 roku życia.
Ciemiączko tylne
Leży na granicy szwu strzałkowego i węgłowego. Jest ono trójkątne, znacznie mniejsze od czołowego. Zanika w 4.-6. miesiącu życia.
Pozostałe ciemiączka
Pozostałe ciemiączka są niewielkie i nie mają również większego znaczenia praktycznego. Są to ciemiączka:
- klinowe – parzyste, leży u wierzchołka skrzydła większego kości klinowej, w miejscu styku kości: ciemieniowej, klinowej, skroniowej i czołowej;
- sutkowe – parzyste, leży poniżej kąta sutkowego kości ciemieniowej w miejscu zetknięcia się kości: potylicznej, ciemieniowej i skroniowej;
- boczne – zanikają w pierwszych miesiącach życia dziecka. Ciemiączka: wielkie, małe i klinowe mają charakter błoniasty, łącznotkankowy. Ciemiączko sutkowe natomiast zamknięte jest warstwą chrząstki szklistej.
W obrębie szwów i ciemiączek powstają z osobnych punktów kostnienia małe kosteczki, zwane wstawkami kostnymi lub kostkami szwów. Są one szczególnie liczne w obrębie szwu węgłowego i ciemiączka tylnego. W ciemiączku przednim może również powstać wstawka kostna dość znacznych rozmiarów. Podobna kostka może powstać i w obrębie ciemiączka klinowego.
Znaczenie ciemiączek
Zwiększone rozmiary ciemiączek (a także zwiększona szerokość szwów) świadczą o zwiększonym ciśnieniu śródczaszkowym. Jako wodogłowie są one charakterystyczne dla niektórych procesów chorobowych.
Klinicznie ważna jest nie bezwzględna wielkość ciemiączek, ale proces ich zmniejszania się. Na jego przebieg znaczny wpływ wywiera czynność gruczołów dokrewnych, np. tarczycy. W przypadku obrzęku śluzakowatego, szczególnie w przebiegu krzywicy, widać zbyt powolne zmniejszanie się ciemiączek.
Badając dziecko zwraca się uwagę również na stopień napięcia błony pokrywającej ciemiączka, zwłaszcza przednie. To ważne, ponieważ zwiększenie napięcia widać w niektórych procesach chorobowych, np. w zapaleniu opon mózgowych. Z kolei zmniejszone napięcie może towarzyszyć odwodnieniu lub zapaści.
Ciemiączka mają również znaczenie jako miejsce pobierania krwi oraz wprowadzania leków czy przetaczania krwi (do zatoki strzałkowej górnej opony twardej).
Bibliografia
- Bochenek A., Reicher M., Anatomia człowieka, tom I, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2012.
- Łasiński W., Anatomia głowy dla stomatologów, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 1993.
