HPV (ang. Human Papillomavirus) to wirus brodawczaka ludzkiego, głównie przenoszony drogą płciową. W przypadku chorób jamy ustnej do zakażenia wirusem HPV dochodzi przez stosunki oralne bez zabezpieczeń. Wywołany jest również czynnikami kancerogennymi takimi jak częste spożywanie alkoholu w dużych ilościach czy palenie tytoniu. HPV jest czynnikiem etiologicznym, który może wpływać na rozwój nowotworu płaskonabłonkowego jamy ustnej lub gardła środkowego.
Wirus HPV
W przypadku wirusa brodawczaka ludzkiego wyróżnia się ponad 150 typów, dzieląc je na:
- wysokogenne (serotyp o wysokim ryzyku onkogennym) – z których w Europie 9 typów zostało uznane, za te, które mogą przyczyniać się do powstawania zmian nowotworowych. Głównym z nich jest typ HPV 16 (najpopularniejszy w raku szyjki macicy czy jamy ustnej) i zaraz po nim typ HPV 18;
- niskogenne (serotyp o niskim ryzyku onkogennym) – czyli typ wirusa, który może powodować zmiany śluzówkowe lub skórne takie jak brodawki.
W stomatologii rak jamy ustnej i gardła włączamy do nowotworów głowy i szyi. W ich skład wchodzą:
- nowotwór języka;
- nowotwór ust
- nowotwór krtani
- nowotwór nosogardzieli, czyli przestrzeni łączącej nos z gardłem;
- nowotwór pierścieni Waldeyera.
Statystki pokazują, że 1 na 4 nowotwory jamy ustnej oraz 1 na 3 nowotwory gardła są spowodowane wirusem HPV.
Objawy HPV w jamie ustnej
Pierwszym objawem, który powinien zwrócić uwagę, są wszelkiego rodzaju owrzodzenia w okolicy jamy ustnej (dziąsła, język, policzki, podniebienie miękkie, wargi), które nie znikają samoistnie do 2-3 tygodni od pojawienia się. Podobnie jest z czerwonymi, białymi lub brunatnymi przebarwieniami na tkankach miękkich. Kolejnym symptomem mogącym wskazywać na zakażenie wirusem HPV jest przewlekły ból gardła lub uczucie, jakby coś utknęło w gardle. Ostatnią już zmianą, na którą szczególnie należy zwracać uwagę są guzki w jamie ustnej czy na języku lub bolesne guzki w zewnętrznej okolicy szyi – najłatwiej jest je wykryć przy samobadaniu.
Leczenie
Jeżeli u pacjenta pojawiły się symptomy wskazujące na zakażenie wirusem, należy niezwłocznie wykonać badanie molekularne, aby sprawdzić czy w jamie ustnej jest obecne DNA wirusa HPV. W następnej kolejności należy określić jego typ.
Większość z zakażonych pacjentów, dowiaduje się o chorobie nawet dopiero po kilku latach od zakażenia. Dzieje się tak, ponieważ nasz organizm wykazuje zdolność do samodzielnego zwalczania wirusa, większość z jego typów nie daje żadnych objawów oraz wirus ten potrafi pozostać w tzw. stanie uśpienia przez dekady. Najpopularniejszą sytuacją gdy dochodzi do uaktywnienia wirusa jest osłabienie układu immunologicznego np. poprzez infekcję.
W przypadku gdy w jamie ustnej pojawiły się zmiany, a test potwierdził obecność wirusa, lekarze zazwyczaj usuwają je chirurgicznie, a wycinek zostaje przebadany histopatologicznie.
Warto dodać, że nie każde zakażenie wirusem, pojawiająca się zmiana czy nawet wynik pozytywny typu 16 czy 18 od razu świadczy o nowotworze. Wirus może jedynie przyczyniać się do jego wystąpienia, ale nie jest nowotworem samym w sobie.
Kto najczęściej choruje na wirus HPV i jakie są statystyki?
Badania pokazują, że około 10% mężczyzn oraz 3,6% kobiet są nosicielami wirusa HPV w wieku największej aktywności seksualnej, czyli między 20-30 rokiem życia. Natomiast wykrycie choroby spowodowanej zakażeniem przez HPV odnotowuje się najczęściej u pacjentów płci męskiej w wieku około 35 lat.
Szczepionka przeciw HPV
Temat wszelkiego rodzaju szczepionek jest tematem niezwykle kontrowersyjnym, jednak równolegle bardzo istotnym. Około dwie dekady temu, pojawiła się w Polsce szczepionka przeciw nowotworowi szyjki macicy, na którą były szczepione dziewczynki w wieku około 12-15 lat. Chwilę później WHO (Światowa Organizacja Zdrowia) przedstawiło swoje stanowisko dotyczące szczepionki na wirus HPV. Rekomendacja Światowej Organizacji Zdrowia dotyczyła szczepień zarówno pacjentów płci męskiej jak i żeńskiej. W Wielkiej Brytanii wiek szczepień wszystkich uczniów szkół podstawowych obniżył się do 11-12 roku życia. W 2019 w Polsce Ministerstwo Zdrowia również wprowadziło rekomendację szczepienia chłopców. Szczepienie nie jest jednak ani obowiązkowe, ani refundowane, a wszystkich, którzy chcieliby przyjąć szczepienie zachęca się do zrobienia tego przed 26 rokiem życia.
Szczepionki nie leczą, jednak niosą za sobą szereg korzyści takich jak:
- zapobieganie występowaniu brodawek na narządach płciowych;
- zapobieganie występowaniu nowotworów prącia, odbytu, szyjki macicy czy jamy ustnej;
- łagodniejsze przejście choroby;
- zapobieganie rozprzestrzenianiu wirusa na kolejnych partnerów seksualnych.
Podsumowanie
Podsumowując, badania w kierunku wirusa HPV oraz potencjalnego leczenia farmakologicznego są wciąż w toku. Na ten moment wyróżniamy 150 typów wirusa HPV, z czego 9 w Europie uznawanych jest za onkogenne. Sam wirus nie powoduje nowotworu, ale może przyczyniać się do jego powstawania, szczególnie z udziałem innych czynników kancerogennych. W większości przypadków wirus HPV pozostaje w stanie uśpienia lub organizm człowieka zwalcza go samoistnie. Niezwykle istotne jest samobadanie, dokładne oglądanie jamy ustnej w celu wykluczenia pojawiających się zmian np. śluzówkowych. Regularne wizyty kontrolne co 6 miesięcy u stomatologa pomogą zidentyfikować zmiany ogniskowe oraz ich rola jest znacząca w profilaktyce dbania o zdrowie jamy ustnej.
