Żelazo (łac. ferrum, symbol: Fe) jest jednym z najczęściej spotykanych w środowisku naturalnym pierwiastków. Występuje w skorupie ziemskiej, wodach, glebach, powietrzu, a także w organizmach żywych, głównie w postaci związanej. Ma kluczowe znaczenie dla prawidłowego funkcjonowania organizmu, dlatego należy dostarczać go wraz z dietą.
Żelazo – charakterystyka
Żelazo to pierwiastek zlokalizowany w VIII grupie, a także w czwartym okresie układu okresowego pierwiastków, tuż obok niklu i kobaltu. W literaturze pierwiastki te zazwyczaj zestawia się wspólnie i często porównuje, głównie przez wzgląd na podobieństwo właściwości. Spośród wszystkich pierwiastków wchodzących w skład skorupy ziemskiej, żelazo plasuje się na czwartym miejscu tego rankingu. Szacuje się, że stanowi ono około 4.7% tej puli i jednocześnie jest najbardziej rozpowszechnionym pierwiastkiem zaliczanym do grupy metali ciężkich.
Żelazo warto dostarczać do organizmu wraz z dietą. Znaleźć go można w większych ilościach w produktach spożywczych takich jak wątróbki, czerwone mięso, drób, ryby i owoce morza, zielone warzywa liściaste, algi (np. Spirulina), warzywa strączkowe, tofu czy suszone owoce. Często zaleca się suplementację, szczególnie przy określonych wskazaniach. Warto poprzedzić ją wykonaniem badań krwi.
Żelazo w organizmie człowieka
Omawiany pierwiastek bierze udział w licznych procesach biochemicznych i fizjologicznych, dzięki którym możliwe są między innymi takie procesy jak:
- transport tlenu;
- synteza DNA;
- transport elektronów.
Żelazo wchodzi w skład wielu białek uczestniczących w tych procesach. Hemoglobina i mioglobina to białka mające kluczowe znaczenie w transporcie i magazynowaniu tlenu. W swojej budowie zawierają prostetyczną grupę hemową, która z centralnie położonym żelazem tworzy kompleks zdolny wiązać lub uwalniać tlen.
Dodatkowo wspiera produkcję komórek odpornościowych, pomaga zwalczać patogeny, uczestniczy w procesach detoksykacyjnych organizmu. Odgrywa ważną rolę w funkcjonowaniu mózgu, a więc i w procesach związanych z pamięcią czy nastrojem.
Niedobór żelaza
Poziom żelaza można z łatwością określić na podstawie badania krwi. Jednak nie należy zbadać tylko jego ilość, ale jednocześnie również ferrytyny. U osób dorosłych najczęstszą przyczyną niedoboru żelaza jest utrata krwi. Może wiązać się z krwawieniem z układu pokarmowego w konsekwencji nowotworów, a w przypadku kobiet, dodatkowo z obfitymi miesiączkami. Szacuje się, że z każdym mililitrem krwi organizm traci przeciętnie 0,5 mg pierwiastka. Innymi przyczynami niedoboru są: zmniejszony obrót żelaza w organizmie, brak dostatecznej jego podaży wraz z dietą, choroby przewlekłe, zwłaszcza jelita cienkiego.
Charakterystyczne objawy niedoboru żelaza to przede wszystkim:
- zmęczenie i osłabienie;
- duszności w związku z brakiem dostatecznego dotlenienia organizmu;
- bladość skóry;
- cienie pod oczami;
- tachykardia (przyspieszone bicie serca);
- zawroty głowy.
Nadmiar żelaza
Nadmierne gromadzenie się żelaza w organizmie to choroba nazywana hemochromatozą. Manifestuje się odkładaniem pierwiastka w organizmie, jego komórkach miąższowych narządów takich jak m.in. wątroba, trzustka czy serce. Charakterystycznymi objawami tego stanu są:
- zmęczenie;
- bóle stawów;
- cukrzyca;
- schorzenia wątroby;
- zaburzenia trawienia;
- zaburzenia hormonalne.
Zapotrzebowanie na żelazo
Zapotrzebowanie na żelazo różni się w zależności od wielu czynników. Z reguły normy prezentują się następująco w przypadku osób dorosłych:
- kobiety (19-50 lat): 18 mg dziennie (z powodu miesiączek, które prowadzą do większych strat żelaza);
- mężczyźni (19-50 lat): 8 mg dziennie;
- kobiety w ciąży: 27 mg dziennie;
- kobiety karmiące: 9-10 mg dziennie;
- osoby powyżej 50. roku życia: 8 mg dziennie dla obu płci.
U dzieci prezentuje się to nieco inaczej. Jednak problemy z wahaniami poziomu żelaza w organizmie młodych pacjentów powinny być zawsze dokładnie zbadane przez lekarza pediatrę.
Polecane produkty:
|
Spirulina 100% naturalna
Spirulina to naturalna alga, która uzupełnia niedobory witamin i minerałów. Jej zadaniem jest wzmocnienie organizmu i w naturalny sposób wspomaganie procesu jego oczyszczenia. Zobacz więcej... |
Bibliografia
- Górska A., Piech R., Właściwości i znaczenie żelaza oraz metody jego oznaczania, Analit 6 (2018) 2–9.
- Borkowska A., Antosiewicz J., Żelazo – przyjaciel, który bywa toksyczny, Problemy Nauk Biologicznych, 4/2020.
- Pietrzak A., Skuteczne leczenie żelazem – zasady postępowania w niedoborze izolowanym i przebiegającym z niedokrwistością, Lekarz POZ, 1/2024.
