Zgodnie z definicją atrofia oznacza zanik, czyli zmniejszenie się objętości komórek, tkanek, narządów lub części ciała. Pojęcie to często wykorzystuje się w medycynie. Może stanowić proces fizjologiczny (np. zanik mięśni w przebiegu procesu starzenia się, co jest naturalną częścią ludzkiego życia) lub patologiczny (np. zanik mięśni w wyniku choroby czy urazu).
Atrofia fizjologiczna
Mianem atrofii fizjologicznej określa się wszystkie zjawiska i sytuacje, w których zanik tkanki lub organu wiąże się z procesami naturalnymi, nie wynikającymi z chorób i patologii, którym zwykle nie sposób jest całkowicie zapobiec. Przykłady:
- atrofia mięśni u seniorów w związku ze znacznym spowolnieniem metabolizmu, zanikiem tkanki mięśniowej wraz z wiekiem;
- atrofia grasicy w okresie dojrzewania organizmu;
- atrofia funkcji wydzielniczej jajników w okresie okołomenopauzalnym, co prowadzi do spadku poziomu estrogenów w organizmie kobiety;
- atrofia tkanki kostnej zębów mlecznych u dzieci, co prowadzi do ich wypadania i wymiany mleczaków na zęby stałe.
Taka atrofia nie powinna być powodem do niepokoju. Wręcz przeciwnie – jest nieodłącznym elementem ludzkiego życia i należy się jej spodziewać.
Atrofia patologiczna
Zupełnie inną odmianą jest atrofia patologiczna, czyli taka, która rozwija się w odpowiedzi na urazy, choroby i inne patologie toczące się w organizmie. Przykłady:
- atrofia mięśni wskutek długotrwałego unieruchomienia np. w opatrunku gipsowym bądź przez konieczność chodzenia o kulach po operacji chirurgicznej;
- atrofia struktur mózgowia w przebiegu chorób neurodegeneracyjnych, np. choroby Parkinsona lub choroby Alzheimera;
- atrofia nerwów obwodowych wskutek chorób autoimmunologicznych (np. stwardnienie rozsiane), urazów, długotrwałego ucisku;
- atrofia skóry w konsekwencji zbyt długiego lub nieprawidłowego stosowania leków na bazie glikokortykoidów (zwłaszcza jeśli mają one postać maści);
- atrofia tkanek ustroju w przebiegu skrajnego niedożywienia, co ostatecznie prowadzi do wychudzenia i zagrażających życiu niedoborów pokarmowych;
- atrofia błon śluzowych jelita cienkiego w przebiegu zespołu nieszczelnego jelita.
I wiele innych. Wszelkie przypadki patologicznej atrofii należy jak najszybciej rozpoznać i leczyć, ponieważ ich spora część nie ma charakteru odwracalnego. Oznacza to, że nie możemy wpłynąć na odbudowanie się tkanki. Spotyka się atrofie, które można spowalniać i odwracać we wczesnych fazach, jednak istnieją takie, które mają charakter postępujący i nie możemy im zapobiec (np. w przebiegu chorób neurodegeneracyjnych).
Atrofia – diagnostyka i leczenie
Diagnostyka atrofii patologicznej polega na identyfikacji obszaru zaniku oraz ustaleniu jego przyczyny. Dopiero wtedy można wdrożyć najskuteczniejsze leczenie – przyczynowe. Badania dobiera się w zależności od podejrzeń lekarza (badania krwi, USG, tomografia komputerowa, rezonans magnetyczny, badania histopatologiczne i inne). Jeśli więc przyczyną atrofii były zmiany w gospodarce hormonalnej, lekarz przepisze indywidualnie dobraną terapię hormonalną. Z kolei w przebiegu ucisku nerwu stosuje się jego odbarczenie, a wspomagająco ciepłolecznictwo, ćwiczenia z neuromobilizacją oraz suplementację witamin z grupy B.
Atrofii fizjologicznej nie leczymy, jednak w wielu przypadkach powinno dążyć się do jej stabilizacji i zahamowania. Mowa zwłaszcza o osobach starszych, które za pomocą systematycznej aktywności fizycznej mogą utrzymywać swoje mięśnie jak najdłużej w dobrej kondycji.
Bibliografia
- Stachowiak G., Jędrzejczyk S., Połać I., Stetkiewicz T., Makuła A., Pertyński T., Atrofia narządów moczowo-płciowych u kobiet po menopauzie, Przegląd Menopauzalny 2003; 5:48–51.
- Szczeklik A., Choroby wewnętrzne, Wydawnictwo Medycyna Praktyczna, Kraków 2006.
