Próchnica wtórna nie została dotychczas jednoznacznie zdefiniowana klinicznie i histopatologicznie. Odnosi się do rodzaju próchnicy, który rozwija się wokół istniejącego już wypełnienia (plomby) w zębie. Często nazywana jest także „próchnicą pod plombą” i stanowi jeden z najczęstszych powodów wymiany wypełnień u dorosłych i dzieci.
Co to jest próchnica wtórna?
Próchnicę wtórną określa się klinicznie jako plamę próchnicową, przebarwienie tkanek wokół wypełnienia, przebarwienie brzegów wypełnienia, szczelinę brzeżną, ubytek z odsłoniętą zębiną próchnicową oraz w skrajnych przypadkach określana jest ona jako utrata części lub całego wypełnienia. Z reguły opisuje się też tego typu próchnicę jako próchnicę w postaci ostrej lub przewlekłej przy brzegach istniejących wypełnień. Próchnicę wtórną dzieli się na aktywną i zatrzymaną, a także na zewnętrzną i wewnętrzną.
Próchnica wtórna zewnętrzna
Jej cechy charakterystyczne to:
- tworzy się w szkliwie sąsiadującym z wypełnieniem, najczęściej wskutek retencji biofilmu bakteryjnego wokół wypełnienia i działania próchnicotwórczych drobnoustrojów;
- pierwsza kliniczna oznaka może przybrać postać białej plamki zaburzającej przezierność szkliwa.
W przypadku próchnicy wtórnej zewnętrznej, w miarę jak ubytek się powiększa, warstwy powierzchniowe załamują się i pojawia się ubytek przylegający do wypełnienia.
Próchnica wtórna wewnętrzna
Jej cechy charakterystyczne to:
- przyczyny nie do końca poznane, choć uważa się, że zasadniczą rolę odgrywa w jej powstaniu mikroprzeciek bakteryjny (zmiana wewnętrzna rozwija się wzdłuż ścian ubytku z powodu obecności szczeliny między wypełnieniem i tkankami zęba), inni badacze twierdzą natomiast, że jest pogłębieniem się próchnicy wtórnej zewnętrznej;
- czynniki predysponujące: zła higiena jamy ustnej, błędna technika wykonania wypełnienia.
Warto zaznaczyć, że szczególne trudności stwarza próchnica wtórna związana z wypełnieniami amalgamatowymi. Amalgamaty wyróżniają się bowiem brakiem przylegania do tkanek zęba. Brak szczelności brzeżnej jest wskazaniem do wymiany wypełnienia.
Próchnica wtórna – przyczyny
Przy próchnicy wtórnej bakterie próchnicotwórcze gromadzą się w szczelinach między zębem a wypełnieniem. Jeśli plomba jest nieszczelna lub ubytek został niedokładnie oczyszczony, bakterie mogą się rozwijać pod nią. Cukry proste znajdujące się w wielu różnych produktach spożywczych są idealną pożywką dla bakterii, które produkują kwasy niszczące szkliwo. Błędna higiena jamy ustnej sprzyja odkładaniu płytki bakteryjnej wokół wypełnień. Czynniki ryzyka próchnicy wtórnej i możliwy mechanizm powstawania zostały dość dobrze poznane.
Próchnica wtórna a wymiana wypełnień
Badania epidemiologiczne prowadzone od wielu lat udowadniają, że diagnoza kliniczna próchnicy wtórnej bywa najczęstszą przyczyną wymiany wypełnień w ogólnej praktyce stomatologicznej. Szacuje się, że niemal połowa wszystkich zabiegów stomatologicznych wykonywanych u pacjentów polega na wymianie bezpośrednio lub pośrednio wykonanych uzupełnień, nie wyłączając np. wypełnień szkło-jonomerowych. Wskutek próchnicy wtórnej, niezależnie od zastosowanego materiału, wymianie podlega aż 60% wypełnień zakładanych u dorosłych pacjentów i 70% wypełnień u dzieci. Szacuje się, że każda wymiana wypełnienia zwiększa średnio zarys ubytku.
Leczenie próchnicy wtórnej
Leczenie próchnicy wtórnej polega na usunięciu starego wypełnienia, dokładnym oczyszczeniu ubytku, założeniu nowej plomby. Warto też wykonać zdjęcie RTG zęba i jeśli okaże się to konieczne, wdrożyć leczenie kanałowe. Zdrowa dieta z niską podażą słodyczy, codzienne szczotkowanie zębów i stosowanie nici dentystycznych oraz regularne kontrole stomatologiczne stanowią najlepszą profilaktykę ewentualnej próchnicy wtórnej.
Bibliografia
- Strużycka I., Wróblewska M., Wierciński A., Próchnica wtórna – wybrane aspekty, Stomatologia po Dyplomie, 12/2015.
- Turska-Szybka A., Grudziąż-Sękowska J., Olczak-Kowalczyk D., Czynniki ryzyka próchnicy wczesnego dzieciństwa i indywidualna ocena poziomu ryzyka na podstawie CAMBRA. Nowa Stomatologia, 3/2011.
- Jurczak A., Olczak-Kowalczyk D., Bąk E., Kościelniak D., Gregorczyk-Maga I., Papież M., Krzyściak W. Próchnica zębów – od czasów starożytnych do współczesności, Nowa Stomatologia, 4/2014.
