Streptococcus mutans to bakteria gram-dodatnia będąca względnym beztlenowcem. Fizjologicznie występuje w jamie ustnej każdego człowieka, stanowiąc do 2% flory bakteryjnej tej okolicy. To również główny czynnik etiologiczny tworzenia się próchnicy. Przyjmuje się, że rozwój choroby jest uwarunkowany współwystępowaniem bakterii próchnicotwórczych fermentujących węglowodany do kwasów organicznych (głównie kwasu mlekowego), zawartości węglowodanów w diecie, podatności tkanek zęba na odwapnienie oraz czasu i częstości oddziaływania na ząb szkodliwych czynników.
Streptococcus mutans – charakterystyka
Kariogenne (próchnicotwórcze) patogeny znane są od początku XX wieku. W 1924 roku J. Killian Clarke w swoich badaniach nad próchnicą prowadził hodowle bakterii wyizolowanych z zajętych próchnicą zębów. Jego uwagę przykuły w szczególności kolonie o matowym, szarobiałym zabarwieniu. Były to paciorkowce o szczególnie nasilonej zdolności do produkcji kwasu i adhezji do powierzchni zęba, którym nadał nazwę Streptococcus mutans. Współcześnie poznano je bardzo dobrze. Uważa się jednak, że ich sama obecność nie jest wystarczająca do rozwinięcia się próchnicy. W proces tworzenia płytki nazębnej oraz powstawania ognisk próchnicowych, poza S. mutans, zaangażowanych jest kilkaset innych gatunków bakterii. Jednak to właśnie te omawiane są głównym czynnikiem inicjującym dane zjawiska.
Aby bakterie mogły być uznane za wywołujące próchnicę, muszą posiadać pewne cechy, produkować kwasy na drodze fermentacji cukrów, dobrze tolerować kwaśne środowisko i tworzyć zewnątrzkomórkowe wielocukry. Wszystkie te cechy posiadają właśnie bakterie Streptococcus mutans.
Paciorkowce S. mutans są najczęściej wykrywanym u ludzi gatunkiem z rodzaju Streptococcus. Mogą egzystować przez długi czas w jamie ustnej już u małych dzieci. W 1. miesiącu życia niemowlęcia stanowią nawet około 98% flory bakteryjnej jamy ustnej. Ich ilość stopniowo maleje wraz z wiekiem, dochodząc do 2% flory bakteryjnej u osób dorosłych. Po części dlatego ryzyko rozwoju próchnicy jest największe właśnie u dzieci.
Zobacz również: Próchnica zębów mlecznych.
Streptococcus mutans – jak wpływają na rozwój próchnicy?
Streptococcus mutans, fermentując węglowodany dostarczane wraz z pożywieniem, obniżają pH w płytce nazębnej przez tworzenie kwasów organicznych. Za demineralizację szkliwa odpowiada głównie kwas mlekowy. To idealne środowisko do stopniowego i postępującego rozpuszczania się szkliwa oraz transportu jonów wapniowych i jonów fosforowych do otoczenia. Płytka nazębna stanowi rodzaj nieprzepuszczalnej bariery, dlatego patogenne kwasy tworzone przez bakterie nie mogą być usunięte przez ślinę.
Streptocuccus mutans wykorzystują sacharozę i z jej pomocą tworzą budujące szkielet płytki nazębnej, rozpuszczalne i nierozpuszczalne w wodzie zewnątrzkomórkowe wielocukry nazywane glukanami (dekstran i mutan). Uważa się, że to właśnie enzymy uczestniczące w syntezie wymienionych glukanów (tzw. glukozylotransferazy) są najistotniejszym czynnikiem wirulencji paciorkowców jamy ustnej.
Zobacz również: Próchnica butelkowa.
Streptococcus mutans – profilaktyka
Aby chronić się przed wystąpieniem próchnicy i mając na uwadze fakt, że rozwija się ona wskutek działania bakterii S. mutans, w pierwszej kolejności należy zmienić nawyki dnia codziennego, począwszy już od najmłodszych lat. Poważnym źródłem zakażenia są rodzice na skutek nagannych nawyków, takich jak oblizywanie smoczków, łyżeczek itp. Z wielu doniesień wynika także, że nie tylko przedłużone karmienie butelką, ale również przedłużone karmienie piersią istotnie wpływa na rozwój próchnicy. Jest to spowodowane składem mleka ludzkiego, które zawiera więcej laktozy oraz znacznie mniej wapnia i fosforanów niż mleko krowie. Ważne elementy profilaktyki próchnicy i nadmiernego rozwoju Streptococcus mutans:
- odpowiednia higiena jamy ustnej z uwzględnieniem nitkowania zębów oraz przestrzeni międzyzębowych;
- ograniczenie ilości i częstotliwości spożywania węglowodanów w diecie, zwłaszcza w odniesieniu do zbędnych słodyczy i cukru;
- regularna fluoryzacja zębów;
- higienizacja zębów co pół roku;
- lakowanie zębów bądź lakierowanie zębów;
- chodzenie spać bez wcześniejszego szczotkowania zębów.
Spore znaczenie mają również składy preparatów do pielęgnacji jamy ustnej, zwłaszcza past do zębów i płynów do płukania jamy ustnej. Powinny one zawierać zawierać np. tymol i chlorheksydynę. Chlorheksydyna jest syntetycznym antyseptykiem hamującym przyleganie bakterii do zęba. Upośledza ich metabolizm i tym samym obniża produkcję kwasu mlekowego. Z kolei tymol, składnik olejków eterycznych wielu roślin, wykazuje silne działanie bakteriobójcze, potęgując działanie chlorheksydyny.
Polecane produkty:
|
Kolagen naturalny
Kolagen do picia to naturalny produkt z opatentowaną formułą Peptiplus® hydrolizowanego kolagenu. Dzięki temu jest bardzo wysokiej wchłanialności ... Zobacz więcej... |
Bibliografia
- Kaczmarek U., Aspekt bakteryjny próchnicy zębów mlecznych, Dental and Medical Problems, 3/2004.
- Wiater A., Szczodrak J., Glukozylotransferazy i glukany paciorkowców znanych jako czynniki wirulencji w patogenezie próchnicy zębów, Biotechnologia, 3/2003.
- Wójtowicz A., Malm A., Mikrobiologiczne podłoże próchnicy w aspekcie jej profilaktyki, Farmakologia Polska, 5/2009.
- Manowiec J., Lisiecka K., Suszczewicz A., Wpływ programu profilaktycznego realizowanego u dzieci przedszkolnych na liczbę Streptococcus mutans i Lactobacillus w ślinie, Dental and Medical Problems, 2/2003.
