Gruczoły ślinowe (łac. glandulae salivales) nazywane są również śliniankami, a ich wydzieliną jest uchodząca do jamy ustnej ślina. Podstawowymi śliniankami są duże i parzyste: ślinianki przyuszne, ślinianki podżuchwowe oraz ślinianki podjęzykowe. Ponadto na całej powierzchni błony śluzowej jamy ustnej rozmieszczone są licznie znacznie mniejsze ślinianki.
Charakterystyka gruczołów ślinowych
W zależności od lokalizacji wyróżniamy:
- gruczoły wargowe (łac. glandulae labiales);
- gruczoły policzkowe (łac. glandulae buccales);
- gruczoły trzonowe (łac. glandulae molares);
- gruczoły językowe (łac. glandulae molares) przednie, tylne i boczne;
- gruczoły podniebienne (łac. glandulae palatinae).
Trzy pierwsze lokalizują się w przedsionku jamy ustnej, natomiast dwa ostatnie we właściwej jamie ustnej. Gruczoły ślinowe jamy ustnej produkują i wydzielają ślinę o charakterze śluzowym lub surowiczym. Ponadto ślinianki można podzielić na:
- czysto surowicze ślinianki – przyuszna, językowe gruczoły Ebnera;
- czysto śluzowe ślinianki – gruczoły podniebienne i nasady języka;
- mieszane, czyli surowiczo-śluzowe ślinianki – gruczoły wargowe, policzkowe, trzonowe, językowe przednie, a także ślinianki podjęzykowe oraz podżuchwowe.
Poniżej opisano dokładniej 3 główne rodzaje gruczołów ślinowych w jamie ustnej każdego człowieka.
Gruczoły ślinowe przyuszne
Ślinianka przyuszna jest największa ze wszystkich. Wyróżnia się szarożółtym zabarwieniem i jest miękka w dotyku. W stanach fizjologicznych nie można wyczuć jej palpacyjnie, jednak może ulec powiększeniu w przebiegu rozmaitych schorzeń. Lokalizuje się po stronie bocznej twarzy, bezpośrednio do przodu od małżowiny usznej i brzegu przedniego mięśnia mostkowo-obojczykowo-sutkowego. Z jamą ustną łączy się przewodem ślinianki przyusznej o długości 3-5 cm i grubości 2-4 mm.
Śliniankę przyuszną unerwiają gałązki nerwu uszno-skroniowego, odchodzące od nerwu trójdzielnego. Za unerwienie odpowiada również przywspółczulny i współczulny układ nerwowy. Natomiast unaczynienie jest możliwe dzięki tętnicy skroniowej powierzchownej oraz częściowo dzięki tętnicy szyjnej zewnętrznej.
Gruczoły ślinowe podżuchwowe
Ślinianka podżuchwowa wypełnia wgłębienie pomiędzy żuchwą a brzuścami mięśnia dwubrzuścowego. Jest mniejsza i twardsza od gruczołu poprzedniego, można ją również wyczuć palpacyjnie przez skórę. Stanowi gruczoł cewkowo-pęcherzykowy, mieszany. Z jamą ustną łączy się tzw. przewodem ślinianki podżuchwowej. Nerwy czuciowe pochodzą od nerwu językowego, natomiast za ukrwienie odpowiada tętnica twarzowa i tętnica językowa.
Gruczoły ślinowe podjęzykowe
Ślinianka podjęzykowa znajduje się na dnie jamy ustnej, a dokładniej na mięśniu żuchwowo-gnykowym. Jest gruczołem najmniejszym spośród wszystkich trzech opisywanych ślinianek. Składa się z małych, oddzielnych gruczołków (5-20), nazywanych śliniankami podjęzykowymi mniejszymi. Wyposażone są one we własne przewody wyprowadzające ślinę. Budowa ślinianki podjęzykowej jest bardzo zbliżona do budowy ślinianki podżuchwowej. Za jej unerwienie odpowiadają gałązki nerwu językowego, z kolei za unaczynienie gałązki tętnicy podjęzykowej.
Funkcje gruczołów ślinowych
Ślinianki jedynie w nieznacznym stopniu są stale czynne, aby utrzymywać dostateczną wilgoć w jamie ustnej. Znaczna ich większość uaktywnia się jednak dopiero po zadziałaniu konkretnych bodźców doprowadzanych z ośrodkowego układu nerwowego przez nerwy współczulne i przywspółczulne. Przeciętnie u zdrowego człowieka każdego dnia produkuje się 1-1,5 l śliny, za co odpowiadają właśnie gruczoły ślinowe.
Ślina rzadka i płynna przepaja kęsy pokarmowe, przez co nabierają one właściwej konsystencji. Z kolei ślina gęsta i kleista pokrywa kęsy i ściany gardła, aby mogły one płynnie przesuwać się w kierunku żołądka podczas aktu połykania. Dodatkowo w ślinie znajdują się enzymy trawienne, które rozpoczynają wstępne trawienie węglowodanów. Kolejną funkcją śliny jest ochrona zębów przed próchnicą i wieloma innymi chorobami oraz wstępna walka z drobnoustrojami bytującymi w jamie ustnej. Niedobór śliny (spotykany np. w przebiegu zespołu Sjogrena, ale nie tylko) skutkuje wzrostem ryzyka chorób zębów, nieprzyjemnym zapachem z ust, utratą czucia smaku oraz problemami z formowaniem i połykaniem kęsów pokarmowych.
Polecane produkty:
|
Kolagen naturalny
Kolagen do picia to naturalny produkt z opatentowaną formułą Peptiplus® hydrolizowanego kolagenu. Dzięki temu jest bardzo wysokiej wchłanialności ... Zobacz więcej... |
Bibliografia
- Bochenek A., Reicher M., Anatomia człowieka, tom II, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2012.
- Ganong W., Fizjologia człowieka, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2017.
