Zgrzytanie zębami (fachowo: bruksizm) odnosi się do mimowolnego, niekontrolowanego zaciskania zębów. Dolegliwość może pojawiać się zarówno w ciągu dnia, jak i nocą. Szczególne zagrożenie stanowi bruksizm nocny, ponieważ pacjent przez długi czas nie wie, że się z nim zmaga. Co istotne, zgrzytanie zębami należy leczyć przyczynowo, a nie objawowo, co czyni wiele osób.
Zgrzytanie zębami – przyczyny
Bruksizm może mieć charakter pierwotny (bez określonej, jasnej przyczyny) lub wtórny (np. jako efekt uboczny leków, chorób neurologicznych czy wad zgryzu). Konkretne przyczyny zgrzytania zębami można przedstawić w następujący sposób:
- urazy lub wady zgryzu;
- nadmierny stres;
- czynniki genetyczne;
- strach;
- padaczka;
- tężec;
- zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych;
- urazy twarzoczaszki;
- krwotoki do móżdżku.
Zdecydowanie najczęściej występującą przyczyną zgrzytania zębami są jednak czynniki emocjonalne, ze stresem na czele. Przewlekły stres powoduje napięcie mięśni twarzy i żuchwy, co prowadzi do mimowolnego zaciskania zębów. Na problem ten znacznie bardziej narażone są osoby emocjonalne, angażujące się, przeżywające każdą sytuację.
Warto też zaznaczyć, że niektóre antydepresanty i środki działające na układ nerwowy mogą wywoływać zgrzytanie zębami jako efekt uboczny. Błędnymi nawykami dającymi podobny skutek są:
- nadmierne, częste żucie gumy;
- palenie tytoniu;
- picie alkoholu i kofeiny, ponieważ działania te mogą zwiększać napięcie mięśniowe.
Zobacz również: Niekontrolowane zaciskanie szczęki.
Zgrzytanie zębami – objawy
W medycynie wyróżnia się bruksizm dzienny oraz bruksizm nocny. Ten dzienny to inaczej świadome lub półświadome zaciskanie zębów w ciągu dnia, często związane ze stresem lub koncentracją. Z kolei nocny określa się jako nieświadome zgrzytanie zębami podczas snu, zaliczane do zaburzeń snu (parasomnia). Objawy zgrzytania zębami mogą być wewnątrz- lub zewnątrzustne.
Do pierwszej grupy zalicza się:
- zmiany w uzębieniu – patologiczne starcie szkliwa lub jego pęknięcia, ubytki klinowe, szczególnie w obrębie powierzchni żujących i brzegów siekaczy;
- zmiany w przyzębiu – np. odsłonięcie szyjek zębowych;
- dolegliwości języka, policzków i błony śluzowej jamy ustnej – np. anemizacja śluzówki w linii zgryzu.
Natomiast do objawów zewnątrzustnych zalicza się:
- dolegliwości w obrębie mięśni żucia – bolesność dotykowa, zwiększone napięcie;
- dysfunkcje stawów skroniowo-żuchwowych – trzaski, ból, przeskakiwanie, zaburzenia ruchomości;
- zaburzenia w obrębie twarzy, głowy, narządu wzroku czy słuchu.
Dodatkowo powyższym dolegliwościom towarzyszyć mogą zaburzenia snu, parestezje mięśni szyi, problemy z oddychaniem lub przewlekłe zmęczenie. Pacjent może odczuwać sztywność i trudność podczas otwierania szeroko ust, szczególnie w kontekście opuszczania żuchwy.
Zobacz również: Patologiczne starcie zębów.
Zgrzytanie zębami – leczenie
Podstawową metodą leczenia w terapii zgrzytania zębami jest zastosowanie szyn zgryzowych wykonanych z twardego materiału. Aparaty te mają na celu rozluźnienie mięśni i ochronę zębów przed dalszym uszkodzeniem. Niektórzy autorzy opisują obniżone napięcie mięśniowe wykazane w EMG u około 50% pacjentów z szynami okluzyjnymi. Takie szyny nosi się na noc, a ustąpienie dolegliwości bólowych może pojawić się już po siedmiu dniach. Okres leczenia powinien wynosić jednak co najmniej pół roku codziennego stosowania szyny, a przez następne 6 miesięcy aparat powinien być używany przez tydzień w miesiącu celem podtrzymania efektów.
Dla najlepszych efektów rekomenduje się, aby środki higieny snu połączone zostały z technikami relaksacyjnymi. Obejmują one specyficzne metody zmniejszenia napięcia mięśni żuchwy np. polegające na indywidualnie dobranych ćwiczeniach czy fizjoterapii stomatologicznej. Jest to jednak uzupełnienie działań, a nie ich podstawa. Farmakoterapię wykorzystuje się z reguły w przypadkach bardzo intensywnego bruksizmu. Są to wówczas zwykle leki takie jak benzodiazepiny (np. Klonazepam), prekursory katecholamin, beta-blokery (np. Propranolol), alfa-agoniści (np. Klonidyna) oraz antydepresanty (np. Amitryptylina). Można rozważyć zastosowanie toksyny botulinowej.
Warto jednak podkreślić, że najważniejsze jest leczenie przyczynowe. Jako że zgrzytanie zębami najczęściej wynika z problemów emocjonalnych lub ze stresu, pomocna może stać się psychoterapia lub zastosowanie licznych technik relaksacyjnych.
Na poniższym filmie możemy zobaczyć jak wyglądają wybrane techniki autoterapii, które pomagają rozluźnić napięte mięśnie twarzy:
Bibliografia
- Rusin B., Wójcik A., Pakaszewski W., Ziomko B., Smulewicz K., Bruksizm – współczesna wiedza na temat zaburzenia i możliwości terapeutyczne, Journal of Education, Health and Sport. 2022;12(12):131-135.
- Suligowska K., Mikietyńska M., Pakalska-Korcala A., Wolańczyk T., Prośba-Mackiewicz M., Zdrojewski T., Parafunkcje, oznaki i objawy zaburzeń czynnościowych
narządu żucia (ZCNŻ) u dzieci z zespołem, Psychiatr. Pol. 2021; 55(4): 887–900. - Pawlik M., Wojda M., Kostrzewa-Janicka J., Bruksizm w wieku rozwojowym – etiologia, objawy, diagnostyka i leczenie, Protet Stomatol, 2023; 73(1): 74-80.
